Microsoft Word uzk axborot xavfsizligi doc

 

---

68
9 – МАВЗУ: ЭЛЕКТРОН ТЎЛОВЛАР ТИЗИМИДА 
АХБОРОТЛАРНИ ҲИМОЯЛАШ 
1. Электрон тўловлар тизими асослари; 
2. Идентификацияловчи шахсий номерни ҳимоялаш; 
3. POS тизими хавфсизлигини таъминлаш; 
4. Банкоматлар хавфсизлигини таъминлаш; 
5. Ахборотларни ҳимоялашнинг асосий восаталари. 
 
Электрон тўловлар тизими асослари 
Электрон тўловлар тизими деб банк пластик карталарини тўлов 
воситаси сифатада қўлланилишидаги усуллар ва уларни амалга оширувчи 
субъектлар мажмуасига айтилади. 
Пластик карта — шахсий тўлов воситаси бўлиб, у мазкур воситадан 
фойдаланадиган шахсга товар ва хизматларни накдсиз пулини тўлаш, 
бундан ташқари банк муассасалари ва банкоматлардан накд пулни олишга 
имкон беради. Пластик картани тўлов воситаси сифатида қабул 
қилувчилар, савдо ва хизмат кўрсатувчи корхоналар, банк бўлимлари ҳамда 
бошқалар шу пластик карталарга хизмат қўрсатувчи қабўл қилувчилар 
тармоғини ташкил этади. 
Электрон тўловлар тизимини яратищда пластик карталарга хизмат 
кўрсатиш қонун-қоидаларини ишлаб чиқиш ва уларга риоя қилиш асосий 
масалалардан бири бўлиб ҳисобланади. Ушбу қоидалар нафақат техникавий 
(маълумотларни стандартлаш, ускуналар ва бошқалар), балки молиявий 
масалалар (корхоналар билан хисобларни бажариш тартиби)ни хам қамраб 
олади. 
Электрон тўловлар тизими билан биргаликда фаолият кўрсатадиган 
банк икки, яъни банк-эмитент ва банк-эквайер тоифасида хизмат 
кўрсатади: 
Банк-эмитент пластик карталарни ишлаб чиқаради ва уларнинг 
тўлов воситаси сифатида қўлланилишига кафолат беради. 
Банк-эквайер савдо ва хизмат кўрсатувчи ташкилотлар томонидан 
қабўл қилинган тўловларни банк бўлимлари ёки банкоматлар орқали амалга 
оширади. 
Электрон тўловлар тизимининг фаолиятини қуйидагидек тасаввур 
қилиш мумкин: 

---

69
- тўловларнинг ўтиши; 
- муаллифлаш сўровларининг ўтиши; 
- 
тўлов тизимининг жараёнли тармоғи; 
- карта соҳиби маҳсулот ва хизматларга кўрсатиш 
учун картани кўрсатиши; 
Хозирги кунда автоматлаштирилган савдо POS (Point-Of-Sale — 
сотилган жойда тўлаш)— терминали ва банкоматлар кенг тарқалган. 
PОS-терминалда пластик картадан маълумотлар ўқилади ва мижоз ўз
 
PIN-коди (Personal Identification Number идентификацияловчи шахсий 
номер)ни киритади ва клавиатура орқали тўлов учун зарурий қиймат 
терилади. 
Агар мижозга накд пул керак бўлса, бу ҳолда у банкоматдан 
фойдаланиши мумкин. 
Ушбу 
жараёнларни 
бажаришда