Microsoft Word uzk axborot xavfsizligi doc

жараёнлар 
маркази 
имкониятларидан фойдаланилади. 
Тўлов тизимининг жараёнли 
тармоғи 
Банк тўловлари 
КҲ 
КҲ 
КҲ 
КҲ 
КОРХОНАЛАР
КАРТА 
Карта соҳиби 
ҳисоби 
Корхона 
ҳисоби 
БАНК- 
ЭМИТЕНТ 
БАНК- 
ЭМИТЕНТ 

---

70
Жараёнлар маркази – махсуслаштирилган сервис ташкилот бўлиб, 
банк-эквайерларидан ёки хизмат кўрсатиш манзилларидан келадиган 
муаллиф сўровномаларни ва транзакция протоколларини қайта ишлашни 
таъминлайди. Ушбу ишларни амалга ошириш учун жараёнлар маркази 
маълумотлар базасини киритади. Бу маълумотлар базаси тўлов тизими, 
банк аъзолари ва пластик карта соҳиблари тўғрисидаги маълумотларни ўз 
таркибига олади. 
Пластик карталар тўлов бўйича кредитли ёки дебетли бўлиши 
мумкин. 
Кредитли карталар бўйича карта соҳибига кўпинча муҳлати 25 
кунгача бўлган вақтгача қарз берилади. Буларга Visa, Master Card, American 
Express карталари мисол бўла олади. 
Дебетли карталарда карта соҳибининг банк-эмитентидаги ҳисобига 
олдиндан маълум миқдорда маблағ жойлаштиради. Ушбу маблағдан харид 
учун ишлатилган маблағлар суммаси ошиб кетмаслиги лозим. 
Ушбу карталар фақатгина шахсий эмас, балки корпоратив ҳам 
бўлиши мумкин. 
Хозирги кунда микропроцессорли карталар ишлаб чиқилмоқда. 
Ушбу карталарнинг олдингиларидан асосий фарқи бу мижознинг барча 
маълумотлари унда акс эттирилган бўлиб, барча транзакциялар, яъни 
маълумотлар базасини бир холатдан иккинчи холатга ўтказувчи 
сўровномалар, off-line режимда амалга оширилади, шу боис, улар юқори 
даражада ҳимояланган деб эътироф этилган. Уларнинг нархи қимматроқ 
бўлса-да, телекоммуникация каналларидан фойдаланилмаслик муносабати 
билан ундан фойдаланиш қиймати арзондир. 
Электрон тўлов тизимларининг қуйидаги заиф қисмлари мавжуд: 
• банк ва мижоз, банклараро, банк ва банкомат орасида тўлов 
маълумотларини жўнатиш; 
 • ташкилот доирасида маълумотларни қайта ишлаш. 
Булар ўз навбатида қуйидаги муаммоларни юзага келтиради: 
• абонентларнинг хақиқийлигини аниқлаш; 
• алоқа каналлари орқали жўнатилаётган электрон хужжатларни 
ҳимоялаш; 
• электрон хужжатларининг юборилганлигига ва қабул қилинганлигига 
ишонч ҳосил қилиш; 
• хужжатнинг бажарилишини таъминлаш. 

---

71
Электрон тўловлар тизимида ахборотларни ҳимоялаш функцияларини 
таъминлаш мақсадида қуйидагилар амалга оширилиши керак: 
¾ тизимнинг четки бўғинларига киришни бошқариш; 
¾ ахборотларнинг яхлитлигини назорат қилиш; 
¾ хабарларнинг махфийлигини таъминлаш; 
¾ абонентларни ўзаро аутентификациялаш; 
¾ хабарнинг муаллифлигидан воз кеча олмаслик; 
¾ хабарнинг етказилганлигини кафолатлаш; 
¾ хабар бўйича бажариладиган чора-тадбирлардан воз кеча 
олмаслик; 
¾ хабарлар кетма-кетлигини қайд қилиш; 
¾ кетма-кет хабарлар яхлитлигини таъминлаш.