Mikrobiologiya va

Foliy kislotasi sinteziga (sulfanilamidlar, trimetoprim).

RNK sintezini buzuvchi (rifampitsin).

DNK sintezini buzuvchi (ftorxnolinlar).

6.30S ribosoma subbirligi ingibitorlari (aminoglikozidlar, tetratsiklin).
7.SOS ribosoma subbirligi ingibitorlari (eritromitsin, linkomitsin).

8. 
   Paraaminobenzoy kislotasi.
   

117




Tetragidrofolat
I ” /V \


inRXK


Digidrofolat


Ribosom;


34-rasm.
Kimvoterapeylik jnoddalar, dezinfeksiyalovchi , _r . ..
ravdshda. mikroorganizmlarga taniab ta'sir qiladi va " *

• 
  . , ..... .. j- , ^a odam organizmga
  

davolash—ifozada sdbiy ta sir qilmaydi. _ki J^pevtlk
jrmddalar sintez usulida olinadi. Ximioterapevtik moddalar farmakolo»ik dorivor moddalardan farqli ravishda mikroorganizmlar»! o'ldiruvchi shikastlovchiva maxsus ta'sir ko'rsatadi. Kimyoviy moddalarni XIX asrda 0‘rgana boshlashgan. G.Erlix kimyoterap.yaning asosini ishlab chiqqan va birinchi bo’lib kimyoviy moddalarni sintez qildi.
Kimyoterapiyaning yangi bosqichida sulfanilamid preparatlari sin­tez qilindi. Natijada ko'pgma kasalliklarni davolash imkoniyati tug'il- di. Mikroorganizmlar bir-biri bilan antogonistik xususivatiua eea bo'lib. bu asosan o’zlari ishlab chiqargan mahsulotlari hisobiga amalga oshadi. Ba^:zi mikroblar shunday moddalar ishlab chiqaradiki. bular mikroblarga taniab ta’sir qilish xususiyatiga ega. Antibiotiklar mikroorganizmlarning liayoti faoliyatida ishlab chiqargan mahsulotlari bo’lib. ularni hayvonlar. o'simliklar va to'qimalardan ham olish mumkin. Hozirgi davrda antibio­tiklar kelib chiqishi bo’yicha. ta'sir doirasi bo‘yicha, kimyoviy tuzilishi bo'yicha tasniflanadi. Antibiotiklarning ta'sirini bakteriyalarning shu an- tibiotikka sezgirlik darajasi bilan aniqlanadi. Bakteriyalarning antibiotik- ka chidamligining oshib ketishi har xil mexanizmlar bilan amalga oshadi (fermentlar sintezi bilan. masalan: antibiotiklarni parchalovchi penitsil- linaza. R-plazmidlarning bo*lishi va b.). Ba'zi antibiotiklar uzoq qabul


118




qi 1 iUganda va yuqori dozada yuborilganda organizmga salbiv ta'sir qiladi. Shuning uchun kasaldan ajratib olingan qo*zg‘atuvchining antibiotiklarga sezgirligini aniqlash kerak va shu anribiotikni davolash maqsadida qo'llash mumkin.
Hozirgi kunda antibiotiklar shimdirilib chiqarilayotgan qog'oz disklarni bakteriyalarni o'sishni to'xtatish zonasi (sezgir. o'rtacha chidamli va chidamli) diametri ko'rsatiladi. Shunga asosan bakteriyalarning antibiotiklarga sezgirligi maxsus chizg'ichlarda aniqlanib maxsus jadvallar yordamida uning sezgirlik darajasi aniqlanib beriladi.
Antibiotiklarni bakteriya ekilgan agar yuzasiga qo'yishda dispensor asbobdan foydalanish mumkin. uning afzaligi shundan iboratki. qo'yilayotgan atibiotiklar bir hi! masofaga va ularning steri 11 igi to' 1 iq ta’minlanadi va vaqtdan vutiladi (35d-rasm).
Mikroorganizmlarning antibiotiklarga sezgirligini agarda disk

• 
  diffuziva usulida aniqlash
  

Mikroorganizmlarning antibiotiklarga sezgirligini agarda disk -diffuziva usulida aniqlash uchun steril holdagi Petri kosachasiga 10 ml miqdorda. har bir mikrobni talabiga mos bo'lgan eritilgan agar alohida -alohida qo'yiladi. Xuddi shunday eritilgan va 45°C gacha sovutilgan

10. 
    ml agarning har biriga alohida tekshirilayotgan kultura va etalon shtammlardan ekiladi. Shunday qilib. har bir Petri kosachasiga ma'lum tarkibga ega bo'lgan agarlarda. ikki qatlam qilib quyiladi: pastki qatlam -mikrob ekilmagan. ustki qatlam - tekshirilayotgan va etalon shtammlar ekilgan (alohida kosachalarda) qatlam. Ikkinchi qatlamdagi eritilgan agarga ekilgan mikrob suspenziyasi. har bir shtammning bir sutkalik kulturasidan alohida - alohida tayyorlangan. Buning uchun har bir kulturadan fiziologik eritmada 1 mid li aralashma tayyorlanib, o'n barobar suyultirib va agarga shunday miqdorda qo'shiladi. ular bir tekisda o‘sib chiqishi. antibiotiklarni ta'sir qilganligi doira bo'yicha ko'rinib turadigan bo'lsin. Petri kosachasiga quyilgan agar qotganidan so'ng. uning ustki yuzasiga steril pinset yordamida antibiotikli disklarni
    

3. 
   4 sm oralig'ida joylashtiriladi (har bir kosachada 7—8 tadan ortiq disk bo'lmasligi kerak). Kulturalar ekilgan diskli Petri kosachalari termostat­da. 37°C da 24 soat davomida inkubatsiya qilindi. Natija har bir antibio­tik li disk atrofida mikroblarning o'sishi to'xtagan hududning diametrini chizg'ich va shtangetsirkul yordamida o’lchanib aniqlanadi (35-rasm).
   

119

Qator suyultirish usuli bilan antibiotiklarga bo‘lgan bakteriyalar sezgirligini aniqlash Buusul bilan antibiotikning minimal ingibitsiya konsentratsiyasi (M1K) va minimal bakteriotsid konsentratsiyasi (MBK) aniqlanishi mumkin. Tekshirishni oziqli muhitlarning turli miqdorida (1 — 10 ml) o'tkazish mumkin. Tajribada bakteriyalarning oziqlanish talabiga qarab suyuq muhitlar ishlatiladi. Probirkalardagi suyuq oziqli muhitda preparatni (tetratsiklin) serivali suyultiriladi. Preparatning konsentratsiyasi 100 dan 0,1 mkg/ml kamayib boradi (preparatning boshlang'ich dozasi uning aktivligiga bog'liq bo'ladi). Har bir probirkada muhitni miqdori 1 ml boiishi kerak. Tajribada nazorat sifatida mikrob kulturasi va antibiotik olinadi. so'ngra har bir suyultirilgan probirkaga (0.1 ml dan) tarkibida 1 ml da 10⁶bakteriya hujayrasi bo'lgan (S. aureus) bakteriya suspenziyasi qo'shiladi. Oxirgi 11 - probirkaga 1ml bulon va 0.1 ml bakteriya cuspenziyasi (kulturaning nazorati) 12 probirkaga I ml bulon va antibiotik quyiladi. Ekilgan probirkalar 37°C da keyingi kunga qadar termostatda saqlangach. quyqalashib o'sgan oziqa muhit nazorat kulturaga solishtiriladi va tajriba natijasi aniqlanadi.