«mikroiqtisodiyot»

L_D=17000-400W L_S= - 5000+700W

L_D, L_S – ish vaqti soatlari;

W - soatbay ish haqi dollarda.

Firma mehnat bozorida monopolist hisoblanadi va mahsulotini raqobatlashgan bozorda sotadi.

Aniqlansin:
a) firmaga yollangan ishchilar soni (soatbay) va ish haqi stavkasi;

b) ishchilar tomonidan olinadigan renta;c) ishchilar kasaba uyushmasiga birlashib harakat qilsalar va kasaba uyushmasi mehnat bozorida monopolist sifatida harakat qilsa, firma tomonidan qancha ishchi yollanadi, ish haqi stavkasi va ishchilar tomonidan olinadigan renta.

11. Kollejda o'qish 2 mln 650 ming somni tashkil etadi. Kollej diplomi bir yillik ish haqiga 500 ming som qo'shimcha daromad keltiradi. Bankning foiz stavkasi 10%. Kollejni tugatgandan so'ng mutaxassislik bo'yicha necha yil ishlaganda ma’lumot olishga sarflangan investitsiya (2 mln 650 ming som) o'zini qoplaydi?

19 -MAVZU. Korxonalar faoliyatini davlat tomonidan boshqarush.

Reja:

1. Bozor munosabati kamchiliklari.

2. Davlatning atrof-muhitni muhofaza qilish va ichki bozorni himoya qilish siyosati.

3. Bozorning davlat tomonidan boshqarish qurollari.

Monopoliva - bu shunday bozor modeliki. u quyidagi xususiyatlar bilan xarakterlanadi. Tarmoqda bitta yirik firma xukmron bo'ladi. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar o'xshash bo'lib, o'rin almashtiruvchilar bo'lmaydi, baho ustidan kuchli nazorat o'rnatilgan. Tarmoqqa kirish uchun to'siqlar mavjud bo'ladi.

Monopolist firma mahsulotining o'xshashi yo'qligi sababli, iste’molchi tanlov imkoniyatidan mahrumdir. Sof raqobat sharoitida amal qilavotgan korxonalardan farq qilib, monopolist o'z mahsuloti takIifini va uning natijasida bahoni ham kuchli nazorat qiladi.

Monopollashgan tarmoqlarda yangi firmalarning kirishi mumkinligi ulardagi texnologik jaravonlar faqat yirik masshtablarda samara keltiradi.

Sof raqobat va monopoliyaning eng asosiy modellaridan biri monopollashgan raqobat va oligopoliyadir.

Monopol raqobat deganda bozordagi shunday holat tushuniladiki, bunga nisbatan ko'p firmalar ilste'molchilarga o'xshash, lekin aynan bir xil bo'lmagan mahsulotni taklif qiladilar. Sohaga kirish uchun to'siqlar deyarli bo'lmaydi.

Mahsulotlar bir guruhga mansub bo'lib, bir-biriga o'xshashi va o'rnini bosa olishi bilan bir qatorda ijrosining sifati, dizayni bilan bir-biridan farq qiladi. Har bir firma o'z mahsuloti xususida birdan bir ishlab chiqaruvchi va shu ma'noda monopolist bo'ladi. Bozorda ishlab chiqaruvchilar sonining nisbatan ko'pligi tufayli har bir firma bozorning nisbatan oz qismini nazorat qiladi va bozor narxiga unclialik ta'sir ko'rsata olmaydi. Bundan tashqari, ishlab chiqaruvchilar bir-biridan mustaqil bo'lib, har bir ishlab chiqaruvchi bahosi iqtisodiy siyosatiga ta'sir qila olmaydi.Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning tabaqalashuvi raqobatbardosh firmalar ishlayotgan xom ashyo, yiish sifati, sotish sharoitlari, sotishdan kevingi xizmatni ham keltirib chiqarishi mumkin.

Mahsulotning tabaqalashuvi natijasida monopol raqobat sharoitidagi firmalar cheklangan bolsada, o'z mahsulot bahosini nazorat qiladi. Chunki iste’molchilar ma'lum aniq firmaning mahsulotini afzal ko'rib,undan yuqoriroq bahoda sotib olishga tayyor turadi.

Monopol raqobat sharoitida alohida firma mahsulotiga bo'lgan talab elastikligi nisbatan yuqori bo'ladi. Talab elastikligi tarmoqdagi raqobatdoshlar soniga to'g'ri proporcional, mahsulotni tabaqalashuv darajasiga esa teskari proporcional, ya'ni raqobatdoshlar soni qancha ko'p bo'lib, mahsulotning tabaqalashuvi qancha past bo'lsa, ma'lum firmaning mahsulotiga bolgan talab elastikligi shuncha yuqori bo'ladi.

Oligopoliya tarmoqlari bozorda bir nechta firmalar hokimligi bilan xarakterlanib, ularning har biri bozorda ma'lum tovar yoki xizmatlarning salmoqli qismini egallaydi. Ishlab chiqarish ko'lamini kengaytirish natijasida harajatlar iqrisodi juda katta boisa, samarali ishlab chiqarish mahsulot katta xajmda bitta korxonada yaratilganda mavjud bo'lishi mumkin.

Boshqacha aytganda, ishlab chiqarish samaradorligi faqat har bir korxona katta ishlab chiqarish quvvatiga va alohida mahsulotga bo'lgan talabning katta qismiga ega bo'lgandagina erishishi mumkin.

Ilgari ko'rilgan bozor modellaridan farq qilgan xolda oligopoliyani bir bozor xolati deb baholab bo'lmaydi.

Oligopoliya tushunchasi bozorda 2-3 ta firma mavjud bo'lgan qat'iy oligopoliya xolatiga ham va bozorda talab korxonalar mahsulotning 70-80% ini egallagan holatda ham tegishlidir. Bundan tashqari, oligopol tarmoqlarda bir turdosh standartlashgan mahsulotlar (po'lat, mis), tabaqalashgan mahsulot ham (avtomobil, kiyim, oyoq kiyimi) ishlab chiqarilishi mumkin.

Oligopoliya sharoitida firmalar ular sonining ozligi va ulardan biri bozorning salmoqli qismini egallagani uchun o'zaro bog'Iiqdir.

Bir firmaning xatti-xarakati boshqasining iqtisodiy siyosatiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Oligopolistlar orasida "Baholar o'yini" holati keng tarqalgan, ya'ni iste’molchilarni o'ziga jalb etish uchun firmalar baholarni paydar-pay pasaytirib boradilar. Bu pasayish mahsulot bahosi chegaraviy harajatlarga tenglashguncha yoki bahoning pasayishdagi biron firma naf ko'ra olmasdigan bo'lib qo'lguncha davom etishi mumkin. Oligopoliya sharoitida baholar shakllanishiga xos bo'lgah xususiyat shundaki, agar baholar o'zgarsa, bu o'zgarish hamma firmalar tomonidan bir vaqtda amalga oshiriladi.

Oligopol tirmalarda bahosiz raqobat keng tarqalgan.

Mashg'ulotning maqsadi.

1. 
   Monopoliya xaqida tushunchaga ega bolish.
   

2. 
   Monopol raqobat mohiyatini tushunish.
   
3. 
   Oligopoliya sharoitida firmalar faoliyatininig ahamiyati. Quyida keltirilgan ma'lumotlarga mos keluvchi bozor strukturasini toping:
   

1. 
   Sof raqobat;
   
2. 
   Monopoliya;
   
3. 
   Monopol raqobat;
   
4. 
   Oligopoliya;
   
5. 
   Monopsoniya;
   

1. 
   bozorda katta miqdordagi sotuvchilar firma oyoq kiyimini nisbatan o'hsliash baholar bo'yicha taklif etadilar;
   

6. 
   bozorda yagona telekommunikaciya xizmatlarini taklif etadi;
   

v) juda ko'p miqdordagi firmalar bozorda kartoshkani bir xil narxda taklif etadilar;

g) avtomobil shinalari bozorida bir nechta yirik firma faoliyat ko'rsatadi;

4. 
   ko'mir qazib olish jihozlarini solib oluvchi xaridor mavjud:
   
5. 
   yagona firma kema qurilmalarini ishlab chiqaradi.
   

Mustaqil ishlash uchun masala va topshiriqlar

1. 
   Oligopol bozorda bir turdagi tovarlarni ishlab chiqaruvchi ikki firma mavjud. Ikkala firma bozorda bir xil ulushga ega bo'lib, tovarga bir xil baho belgilaydi. Quyida har bir firmaning mahsulotiga bo'lgan talab va xarajatlari to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan.
   

Baho	Talab hajmi	Ishlab chiqarish hajmi	Umumiy xarajatlar
10	5	5	45
9	6	6	47
8	7	7	50
7	8	8	55
6	9	9	65

1. 
   agar har bir firma o'z tovarlarining bahosini aniqlashda uning raqobatdoshligi ham shu bahoni tanlashiga iqror bo'Isa, bozorda qanday baho o'rnatiladi;
   
2. 
   agar y'uqoridati xolat saqlansa. har bir firma ishlab chiqarishning qanday hajmini tanlaydi.
   

v ) uzoq kelajakda bozorda yangi firmalar paydo bo'ladimi?

g) har ikkala firma o'z tovariga bo'lgan bahoni raqobatdoshidan past qilib

o'rnatishda manfaatdor bo'ladimi?

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Gulomov S.S. va boshkalar Mikroiqtisodiyot. Toshkent. SHarq.2001
   
2. 
   Pindayk R., Rubenfeld D.Mikroiktisod. Toshkent. Shark.2002
   
3. 
   Hamdamov Q. Mikroiktisod. T.: TDIU.2001
   
4. 
   CHerkashov Ye.M.Ekonomicheskaya teoriya. Mikroekonomika. RTV. 2004.
   
5. 
   6 .Egamberdiev E..«Mikroiqtisodiyot» (lotin alifbosida).Toshkent.2005
   
6. 
   Kembell R. Makkonell, Stenli L. Bryu Ekonomiks. Moskva. Res’ublika. 1997
   
7. 
   Teshaboeva U. “Mikroiqtisodiyot” fanidan ma’ruzalar matni.Far’I. 2006.
   
8. 
   Teshaboeva U. , Axunova M., “Mikroiqtisodiyot” fanidan mustaqil ishlarni bajarish uchun uslubiy ko’rsatma. Farg’ona 2005.