Mikroprotesorli elektr o'lchash asboblari

Elektromagnit o‘lchash asboblari

9.4 – rasm. Elektromagnito‘lchashasbobiningtuzilishsxemasivaxossalari.

Elektrodinamik o‘lchash asboblari

9.5 – rasm. Elektrodinamik o‘lchash asbobining tuzilshi va xossalari.
O‘lchash asboblariga maxsus shartli belgilar chizilgan bo‘ladi va bu belgilar asosida o‘lchash asbobining muhim fazilatlari borasida kerakli ma’lumotlarni olishimiz mumkin. Quyida shu belgilarning asosiylarini keltirib o‘tamiz.
A.Asosiy o‘lchash birliklari va ularning karrali va ulushli qiymatlari:
kА, kV, mA, mV, W, MW, Nz, kHzB. O‘lchash zanjiridagi tokning turi:
~o‘zgaruvchan tok zanjirida ishlaydi;
– o‘zgarmas tok zanjirida ishlaydi;
~ ham o‘zgaruvchan, ham o‘zgarmas tok zanjirida ishlaydi.
C.Xavfsizligi: Beshqirrali yulduzcha chizilgan bo‘lib, agar uning ichida hech qanday raqam bo‘lmasa, u holda 500 voltli kuchlanish ostida sinalgan bo‘ladi. Agar, raqam yozilgan bo‘lsa, masalan 2, bunda asbob 2000 volt kuchlanishida sinalgan bo‘ladi.
D.Foydalanish holati:
 – vertikal holatda joylashtiriladi,  gorizontal holatda joylashtiriladi; 60° – qiya holatda joylashtiriladi.
E. Aniqlik klasslari: 0,5; 1,0 kabi.
О‘lchashvositalariningumumiyshartlibelgilari

9.6. Raqamli o‘lchash asboblari, o‘lchash o‘zgartkichlari

Raqamli o‘lchash asboblari. Raqamli o‘lchash asbobi deb, o‘lchash borasida uzluksiz o‘lchanayotgan kattalikni natijasi raqamli qayd etish qurilmasida yoki raqamlarni yozib boruvchi qurilmada diskret tarzda o‘zgartirilib, indikatsiyalanadigan asboblarga aytiladi. Raqamli o‘lchash asboblari hozirgi kunda juda keng tarqalgan.

Raqamli o‘lchash asbobining funksional chizmasi 5.8 – rasmda keltirilgan: KAO‘ – analog o‘zgartkich; ARO‘ – analog – raqamli o‘zgartkich; RQQ – raqamli qayd etish qurilmasi.

9.7– rasm. Raqamlio‘lchashasbobiningfunksionalchizmasi.

“Х”analogsignalikirishdagianalogo‘zgartkichKAO‘ dakeyingio‘zgartirishuchunqulayformagao‘zgartiriladi, so‘ngraanalog – raqamlio‘zgartkich (ARO‘) yordamidadiskretlashtiriladivakodlanadi. Vanihoyat, raqamliqaydetishqurilmasi RQQ o‘lchanayotgankattalikbo‘yichakodlanganma’umotniraqamliqaydnomatarzida, operatorgaqulayformadako‘rsatadi. Tavsiyaetiladiganma’lumotniqulayligivaaniqligisababliraqamlio‘lchashasboblariilmiy – tekshirishlaboratoriyalaridankengo‘rinolgan.

Raqamlio‘lchashasboblarianalogo‘lchashasboblariganisbatanquyidagiafzalliklargaegadir: yuqorianiqlik, kengishdiapazoni, tezkorlik, o‘lchashnatijalariniqulaytarzdatavsiyaetilishi, avtomatlashtirilgantarmoqlargaulashmumkinligi, o‘lchashjarayoniniavtomatlashtirishimkoniyatimavjudligivahokazolar.
Lekinraqamlio‘lchashasboblarining ham muayyankamchiliklarimavjud: murakkabligi, tannarxiningbalandligi, nisbatanishonchliligipastroq.
Raqamli o‘lchash asbobining asosi bo‘lib ARO‘ hisoblanadi. Unda ma’lumot diskretlashtiriladi, so‘ngra kvantlanib kodlanadi. Diskretlashtirish – bu muayyan (juda qisqa) diskret vaqt oralig‘ida qaydnomalarni olishdir. Odatda, diskretlash qadamini doimiy qilishga harakat qilinadi. Kvantlash esa, X(t) kattaligining uzluksiz qiymatlarini Х_n diskret qiymatlarning to‘plami bilan almashtirish hisoblanadi. Kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar asosida kvantlash darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish esa, muayyan ketma – ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya etishdan iborat.
Diskretlashtirish va kvantlash raqamli o‘lchash asbobining asosiy xatolik manbalari hisoblanadi. Bundan tashqari, kvantlash darajalarining soni ham o‘ziga yarasha xatoliklar kiritadi.

Suyuq kristalli indiqatorlarning tezkor rivoji raqamli o‘lchash asboblarining ixchamlashuviga, energiya sarfining kamayishiga zamin yaratmoqda.

a) b) c)
9.8 – rasm. Raqamli o‘lchash asboblari: a) Infraqizil nurli termometr; b) Quvvat o'lchagichi OLP-15A; c) Raqamli multimetr 971 А.

muhandislari instituti "Elektr aloqa va radio" kafedrasi mudiri, t.f.d., professor A.A. Xoliqovga va texnika fanlari nomzodi, dotsent Axrorov N.A.ga hamda qo'l yozma materialni kompyuterda terishda yaqindan yordam bergan aspirant N.E. Balgayevga samimiy minnatdorchilik bildiradilar.

O'quv qo'llanma tasdiqlangan fan dasturi doirasida yozilganligi bois ko'p mavzular hajmi chegaralangan va elektr o’lchashlar fanidan davlat tilida, lotin alifbosida yozilgan dastlabki asarlardan bo'lganligi sababli kamchiliklardan holi emas. Soha mutaxassislari, talabalar va umuman o'quvchilar fikr-mulohazalari asosida qo'llanmaning keyingi nashrlari mukammalroq bo'ladi,- degan umiddamiz.

7.