Миллий иқтисодиётни модернизациялаш шароитида корхоналар моддий-техника таъминоти тизимини такомиллаштириш йўллари

Ob`ektlardan foydalanish darajasiga ko`ra asosiy vositalarning 
turkumlanishi

 
Asosiy vositalar bajaradigan vazifasiga ko`ra ishlab chiqarish va noishlab 
chiqarish vositalariga bo`linadi. Ishlab chiqarish asosiy vositalari bevosita moddiy 
ne’matlarni yaratishda ishtirok etadigan vositalaridir. Noishlab chiqarish asosiy 
vositalari guruhiga uy-joy hamda kommunal-xo`jalik, maishiy xizmat, sog`liqni 
saqlash, ta’lim va boshqalarning asosiy vositalari kiritiladi. 

А.Vahobov, A.Ibrohimov. Моliyaviy tahlil: Darslik.-Т.: «Sharq» 2002y. 
Ob`ektlardan foydalanish darajasiga ko`ra asosiy 
vositalarning turkumlanishi 
Foydalanilayotgan 
asosiy 
vositalar 
Zahiralarda 
turgan asosiy 
vositalar
Ishlamayotgan
asosiy vositalar 

---

9 
Ishlab chiqarish va xo`jalik faoliyatida asosiy vositalar obyektlardan 
foydalanish darajasiga ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi: 
Asosiy vositalarning bunday guruhlanishi ulardan foydalanish samaradorligini 
baholash, eskirgan vositalarni almashtirish, keraksiz asosiy vositalarni boshqa 
xo`jalik yurituvchi subyektga berish yoki sotish to`g`risida qaror qabul qilish, 
shuningdek, ularning eskirishini to`g`ri hisob-kitob qilish uchun zarur. 
Yer amaldagi qonunchilikka binoan xo`alik yurituvchi subyektga mulk tarzida 
berilgan yer maydonidir. O`zbekiston Respublikasi yer kodeksining 17-moddasiga 
binoan, “yuridik shaxslar yer kodeksi va boshqa qonun hujjatlariga muvofiq doimiy 
egalik qilish, doimiy foydalanish, muddatli (vaqtincha) foydalanish, ijaraga olish va 
mulk huquqi asosida yer uchastkalariga ega bo`lishlari mumkin”. yerning qiymatiga 
uni xarid qilishda ko`chmas mulk agentlariga to`lanadigan komission to`lovlar, 
advokatlar xizmati uchun haq, xarid qilishdagi soliq to`lovlari, drenaj qiymati, yerni 
tozalash va boshqa xarajatlar qo`shiladi. Asosiy vositalar natural-moddiy tarkibiga 
ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi. 
Yerni obodonlashtirish bo`yicha kapital xarajatlar tarkibiga yerning 
unumdorligi oshirish, avtomobil va boshqa transport turlariga to`xtash joylarini barpo 
etish hamda shunga o`xshash boshqa xarajatlar kiradi. 
Obyektlardan foydalanish darajasiga ko`ra asosiy vositalarning turkumlanishi 
foydalanilayotgan asosiy vositalar zahirada turgan asosiy vositalar ishlamayotgan 
asosiy vositalar binolarga ishlab chiqarish korpuslari, sexlar, ustaxonalar, boshqarma 
binosi, omborxonalar, turar-joy binolari va boshqa ishlab chiqarish, ma’muriy-
xo`jalik va ijtimoiy-maishiy maqsadlardagi obyektlar, shunindek, ulardan to`g`ri 
foydalanish zarur bo`lgan jami kommunikasiya vositalari (isitish, yoritish, 
shamollatish, suv-gaz ta’minoti tizimi, ichki telefon va signalizatsiya vositalari, lift 
xo`jaligi) kiradi. 
Inshootlarga mehnat jarayoni va uning natijalarini o`zgartirmagan holda ishlab 
chiqarish jarayonlarining texnikaviy yoki umumiy vazifalarini bajarishga xizmat 

---

10 
qiladigan obyektlar (neft va gaz quduqlari, shaxta yo`llari, avtomobil yo`llari, 
ko`priklar, estakadalar, suv omborlari va boshqalar) kiradi.
1.1.2-rasm