Milliy gvardiya xarbiy-texnik instituti

1.25-rasm. 32.3701 belgili o'zgaruvchan tok generator

a) ko'ndalang kesimi; b) asosiy qismlari.
32.3701 ,(F250) belgili generatorining turli rusumli avtomobillar uchun mo'ljalangan 16.3701, 19.3701, 29.3701 ko'rinishlari (modifikasiyalari) mavjud. Bu generatorlaring hammasida nominal kuchlanishi 14V, umumiy tuzilish - bir xil. Ular biri-biridan yuritma shkivining o'lchamlari yoki uyg'otish chulg'ami uchlarini qopqoqga chiqarish usiubi bilan farq qiladi. 32.3701 generatorining nominal kuchlanishi 28V bo'lgan va asosan dizil dvigatelli avtomobillardaishlatish uchun mo'ljallangan 3812.3701, F272, F273 ko'rinishlari ham bor.

BA3 2101, 2103, 2106 avtomobillarida o’rnatilgan F221 generator 32.3701 dan statoridagi ariqchalaring soni ikki baravar ko'pligi (z =36) bilan farq qiladi. Statorning chulg'amlari ikki qatlarli bo’lib, to'lqinsimon usulda o'ralgan va uning har bir g'altagi bir yo'la uchta tishchani qamrab olgan. Faza chulg'amlari "yulduz" sxemasi bo'yicha ulanib, nol nuqtasi akkumulator zaryad qilinishini ko'rsatadigan nazorat relesining lampachasiga ulangan. Bu nazorat lampachalari BA3 avtomobillaridaampermetr o'mida ishlatiladi

1.26-rasm. БПВ turidagi to'g'rilagich bloki.
"O'zDAEWOOavto" avtomobillariga ("TIKO", "DAMAS", "NEXIA") Deico Remy firmasining CS-121 va CS-130 belgili o'zgaruvchan tok generatorlari o’rnatilgan. "TIKO" va "DAMAS" avtomobillariga o’rnatilgan generatorlaning stator chulg'amlari "yulduz" sxemasi bo'yicha, "NEXIA" avtomobillarida esa "uchburchak'" sxemasi bo'yicha ulangan.

NEXIA avtomobiliga o’rnatilgan CS-130 belgili generator (1.28-rasm) ikki xil sovitish tizimiga ega. Yuritma shkividagi markazdan qochma ventilyatordan tashqari rotor vauning kontakt halqalari joylashtirilgan tomonga qo'shimcha "olmaxon g'ildiragi" turidagi (1.28- b, rasm) markazdan qochma plastmassa ventilyator o’rnatilgan. Bu generatorning stator chulg'amlarini sovitish sharoitlarini ancha yaxshilaydi.

Umuman, zamonaviy avtomobillarda sovitish parraklari ichki qismiga joylashtirilgan generatorlar tobora keng joriy qilinmoqda. Ular kompakt konstruksiyali generatorlar (1.29-rasm) deb yuritiladi va an'anaviy tuzilishgaega bo'lgan generatorlardan asosan quyidagilar bilan farqlanadi:

a) ikkita sovitish parraklari generator korpusinllig ichiga joylashtirilib, ular rotor vauning ikkala tomoniga o’rnatiladi. Bu sovituvchi havo oqimini ancha kuchayishiga va generator o'lchamlarini o'zgartirmagan holda quvvatini 10... 12% ga oshirish imkonini beradi;

b) kontakt halqalari, cho'tkatutqich va cho'tkalar, kuchlanish rostlagichi va to'g'rilagich bloki generatoning ichki qopqog'idan tashqariga joylashtiriladi va maxsus himoya qobig'i bilan berkitiladi. Bu generator korpusi o'lchamlarini,

kontakt halqalar diametrini kichraytirisH, podshipnikiami sovitish sharoitlarini yaxshilaydi;

c) kompakt generator yuritmasi elastik poliklin tasma vositasida rotor valiga o’rnatilgan ko'pjilg'ali vadiametri kichraytirilgan shkiv orqali amalga oshiriladi. Uzatmaning uzatish nisbati 3,5 gacha orttirilgan va bu dvigatel salt ishlagan hollarda ham akkumulatorlar batareyasini zaryad qilish imkoniyatini beradi.


1.27-rasm. "Magneti Marelli" (Italiya) firmasining

AA125R belgili generatorining to'g'rilagich bloki: I-musbat issiqlik tarqatgich, 2-manfiy issiqlik tarqatgich, 3-uyg'atish chulg 'amining qo'shimcha to'g'rilagichi va uning ulanish qisqichi, 4—tabletsasimon yarim o 'tkazgichli diod.

b) d)
1.28-rasm. Delko Remi firmasining CS-130 belgili generatori:

a) ltmumiy ko'rmishi; b) rotor; c) to'g'rilagich bloki; d) kuchlanish rostlagichi va cho'tka tutqick; I- musbat issiqlik tarqatgich; 2-manfiy issiqlik tarqatgich.
Nazorat savollari

1. 
   unum va to’la unum bilan ishlash nuqtasi orasidagi garqni ayting?
   
2. 
   O’zgaruvchan tok generatorlari o’zgarmas tok generatorlariga nisbatan qanday afzalliklarga ega?
   
3. 
   O’zgaruvchan tok generatorlarining tuzilishini ayting?
   

Adabiyotlar

1. G’. Maxmudav, D. Hoshimov “Avtomobil elektr va electron jihozlari” Toshkent-2003.

2. 
   X. Mamatov “Avtomobillar” Toshkent “O’zbekiston”-1995.
   
3. 
   Y. I. Borovskix, Y. V. Buralev “Avtomobillarning tuzilishi, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash” Toshkent “Talqin” 2005.
   
4. 
   S. Qodirov, E. Nikitin “Avtomobil va traktor dvigatellari” Toshkent “O’qituvchi” 1992.
   

5. J.R. Qulmuhammedov, E. karimov “Avtochilangar” Toshkent “Fan” 2003