Milliy gvardiya xarbiy-texnik instituti

1.24-rasm. O'zgaruvchan tok generatorining ishchi tavsifnomasi.
Ishchi tavsifnomalaridan generatoning unum va tola unum bilan ishlash nuqtalari aniqlanadi.

Unum bilan ishlash liuqtasi deb generator salt ishlaganda, nominal kuchlanishli tok ishlab chiqish uchun rotoning zarur bo Igan aylanishlar chastotasi o aaytiladivau 7, =0 bo'lgandagi ishchi tavsifnoma nominal kuchlanish Uy, chizig'ini kesib o'tgan nuqta 0 bilan belgilanadi(1.11- rasm).

Tola unum bilan ishlash nuqtasi deb generator nominal yukiama toki bilan ishlaganida nominal kuchlanish ishlab chiqish uchun zarur bo 'Igan aylanishlar chastotasi n, ga aytiladi va u I = I bo'lgandagi ishchi tavsifnoma nominal kuchlanish U chizig'ini kesib o'tgan nuqta N bilan belgilanadi (1.11-rasm).

Ishchi tavsifnomalaning tahlilidanyana bir muhim amaliy xulosa chiqarish mumkin generatoning yukiama toki ortishi bilan nominal kuchlanish ishlab chiqarish uchun zarur bo 'Igan aylanishlar chastotasi ham oshib boradi. Unum bilan ishlash n va tola unum bilan ishlash nuqtalari n generatoning texnik holatini belgilovchi muhim ko'rsatkichlar bo’lib, generatorianing texnik tavsifnomalarida keltiriladi.

O'zgaruvchan tok generatorlaringkonstruksiyasi va ularing o'ziga xos

tomonlari

Kontakt halqali o'zgaruvchan tok generatorlarining avtomobillarda juda keng ko'lamdatatbiq topgan turlaridan bin 32.3701 (T250) belgili generator va uning ko'p sonli bar xil ko'rinishlaridir. 1.25-rasmda shu generatoning tuzilishi berilgan.

Generatoning halqasimon stator o'zagi 10, uyurma toklari kamaytirish maqsadida bir-biridan lok bilan izolatsiya qilingan, qalinligi l ,0 mm bo'lgan elektrotexnik po'lat tasmalardan yig'ilgan, ular tashqi yuzadagi aylana bo'ylab oltita nuqtada o'zaro kavsharlangan. Statorning ichki yuzasida 18 ta bo'ylama ariqchalari bo’lib, ular bir-biridan tishchalar bilan ajratilgan. Har bir tishchaga sirlangan mis simdan o'ralgan 18 ta g'altak 8 o'mashtirilgan. G'altaklar uchta faza chulg'amlariga bolinib, har bir chulg'amga ketma-ket ulangan oltita g'altak kiradi. Bitta fazaga taalluqli g'altaklar ikkita tishcha oralatib uchinchisiga kiygizilgan. Faza chulg'amlari o'zaro "yulduz" sxemasi bo'yicha ulangan, ulaning boshlang'ich uchlari birjoyda tutashib uch fazali sistemaning nol nuqtasini hosil qiladi. Faza chulg'amlarining ikkinchi uchlari to'g'rilagich bloki 3 ning qisqichlari 2 ga ulangan. Rotor (1.25-b rasm) taramlangan valga presslangan, ikkita, biri ikkinchisinining orasiga kirgan, qarama-qarshi qutbli (bin shimoliy qutb N, ikkinchisi janubiy qutb S ),oltiuchli tumshuqsimon po'lat o'zaklar 9 dan va ular orasidagi po'lat vtulka 72 ga sirlangan mis simdan o'ralgan uyg'atish chulg'ami LI dan iborat. Uyg'otish chulg'amining uchlari valdan va biri-biridan izolyatsiya qilingan mis kontakt halqalari 4 ga qalaylab ulangan.

Rotor, qopqoqlargao’rnatilganyopiqturdagi, zo'ldirli podshipniklarda aylanadi. Generatomi yig'ish jarayonida podshipniklar yuqori sifatli konsistent moy bilan to'ldiriladi va ishlatish davrida boshqa moylanmaydi. Aluminiy qotishmalaridan, bosim ostida quyish yo'li bilan tayyorlangan generator qopqoqlarida shamollatish darchalari qoldirilgan. Kontakt halqalari joylashgan tomondagi qopqoq I ga ikkita mis-grafit cho'tka o’rnatilgan, plastmassadantayyorlangan cho'tkatutqich 6 va to'g'rilagich bloki Jjoylashtirilgan. Cho'tkalarmis halqalarga cho'tkatutqichdagi prujinalar Zyordamida bosib turiladi.

Generator qopqoqlari, dvigateldagi tayanchga mahkamlash uchun o'ljallanganteshikli quioqchalarga ega. Yuritma tomondagi qopqoq 13 da esa yana bir quioqcha bo’lib, unga uzatma tasmasini taranglik darajasini rostlash plankasi mahkamlanadi. Har ikkala qopqoq stator o'zagi bilan birgalikda uchta vint bilan bir-biriga tortilgan. Generator valiga shponka yordamida parrakli shkiv o’rnatilgan. Parraklar 4 qopqoq-

lardagi shamollatish darchalari orqali havo oqimini o'tkazib, generator chulg'amlarim va to'g'rilagich blokidagi diodlari sovitib turadi.

Hozirgi zamon avtomobil generatorlarida, asosan, ikki turdagi to'g'rilagich bloklari ishlatilmoqda:

a) aluminiy yoki uning qotishmalaridan tayyorlangan shina - issiqlik tarqatgichga

presslangan yoki kavsharlangan yarim- o'tkazgichli diodlardan tashkil topgan to'g'rilagich;

b) kuchli darajada qovurg'alaligan qobiqqa kavsharlangan tabletkasimon diod-lardan tashkil topgan to'g'rilagich.

Birinchi turdagi to'g'rilagichlar toifasiga Rossiya avtomobillarining generatorlarida keng tatbiq topgan BFIB belgili to'g'rilagich bloki kiradi. Generator qopqog'iga o’rnatilgan ELIB to'g'rilagich bloki (1.26-rasm) uchtato'g'ri o'tkazuvchan diodlar 3 presslangan, yarim aylana musbat shina 5 va uchta teskari o'tkazuvchan diodlar 2 presslangan, yarim aylanali manfiy shina I dan iborat.

Aluminiydan tayyorlangan shinalar bir-biridan tola izolyatsiya qilingan bo’lib, ular tok o'tkazgich va diodlar qizib ketishdan saqiovchi issiqlik tarqatgich vazifasini bajaradilar. To'g'rilagich blokining kremniyli diodlari o'zaro uch fazali, ikkita yarim davrli, ko'prik sxemasi bo'yicha ulangan. Diodlardan chiqqan uchlar, shinalardan izolatsiya qilingan, vintli qisqichlar 4 ga mahkamlangan bo’lib, ularga stator faza

chulg'amlari6 ning ikkinchi uchlari ulanadi.

lkkinchi turdagi to'g'rilagichlarga misol tariqasida "Magneti Marelli" (Italiya) firmasining AA125R belgili generatorlariga o’rnatilgan to'g'rilagich blokini keltirish mumkin (1.27- rasm). Bu to'g'rilagichlarda aluminiy qotishmalaridan ekstruziya usuli bilan yasalgan kuchli qovurg'alangan ikki radiator - issiqlik tarqatgichlari, ulari bir-biridan ajratib turuvchi plastmassadan tayyorlangan yig'ish taxtachasiga mahkamlangan. Tabletkasimon oltita katta quvvatli yarim o'tkazgichli diodlar kontakt

yuzalari bilan issiqlik tarqatgichlarga va yig'ish taxtachasining metall shinalariga kavsharlangan. Uyg'otish chulg’amining uchta kam quvvatli diodlari alohida blokka birlashtirilgan bo’lib, ular yig'ish taxtachasining tegishli shinalariga kavsharlanadi.

a)



b)