Milliy хаvsizlik tushunchаsini mоhiyati Mundarija: Kirish Asosiy qism I bob Milliy xavfsizlikni ta’minlash

II Bob Milliy xavfsizlik tushunchasi
2.1. Milliy xavfsizlik elementlari va Milliy kuch elementlari
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan yaqin qo‘shnilar bilan konstruktiv va o‘zaro manfaatli munosabatlar o‘rnatish, mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlikni mustahkamlash O‘zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida belgilab berildi.
Markaziy Osiyoda ishonch muhitini qaror toptirish yo‘lida amalga oshirilgan sa’y-harakatlar Toshkentga chegara hamda suvdan foydalanish singari murakkab va nozik masalalarda tub burilish yasash imkonini berdi. Bu muammolar yillar davomida yechilmasdan, mintaqadagi tanglikka sabab bo‘layotgan edi. O‘tgan yili O‘zbekistonning qo‘shni davlatlar bilan o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi 20 foiz o‘sib, qariyb 3 milliard AQSh dollariga yetdi. Prezidentimiz Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Ostona shahrida bo‘lib o‘tgan maslahat uchrashuvida yaqin yillarda o‘zaro savdo hajmini 5 milliard AQSh dollariga yetkazish mo‘ljallanayotganini ta’kidladi.
Ayni paytda mintaqadagi barqarorlik hamda izchil taraqqiyot bevosita qo‘shni Afg‘onistonda tinchlik va osoyishtalik qaror topishi bilan uzviy bog‘liqdir. Binobarin, ushbu mamlakat Markaziy Osiyoning ajralmas qismi bo‘lgan hamda shunday bo‘lib qolajak.
Bizni umumiy tarix, din, madaniyat va urf-odatlar hamda xavfsizlikni ta’minlash, savdo-sotiqni rivojlantirish sohasidagi manfaatlar birlashtiradi. Tinch Afg‘oniston Markaziy Osiyo davlatlarining Hind okeani va Fors ko‘rfazi portlariga eng qisqa yo‘lini ta’minlashi, Hindiston, Eron hamda Pokistonni Yevropa va Yaqin Sharq bozorlari bilan bog‘lashi mumkin.
Shuning uchun ham Afg‘onistonni mintaqaviy muammolar, tahdidlar manbai sifatida emas, balki noyob strategik imkoniyatlar mamlakati sifatida qarash o‘rinli. Bu esa, o‘z navbatida, butun Yevroosiyo mintaqasida keng transmintaqaviy munosabatlarni rivojlantirishga turtki beradi.
O‘tgan davr mobaynida O‘zbekiston Afg‘oniston bilan ikki tomonlama munosabatlarni sezilarli darajada kengaytirdi, afg‘on muammosini hal qilish bo‘yicha xalqaro sa’y-harakatlarga faol qo‘shildi. O‘zbekiston — Afg‘oniston munosabatlari yuqori sur’atlarda rivojlanayotgani mamlakatimiz rahbari 2017 yil sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasi, noyabr oyida Samarqandda bo‘lib o‘tgan Markaziy Osiyo bo‘yicha yuqori darajadagi anjuman hamda yaqinda Ostonada bo‘lib o‘tgan mintaqa davlatlari rahbarlarining maslahat uchrashuvida ilgari surgan O‘zbekistonning yangi tashqi siyosat strategiyasining amaliy natijasidir.
Bugun Toshkent Afg‘oniston bilan savdo-iqtisodiy, transport, energetika va madaniy-gumanitar aloqalarni har tomonlama rivojlantirish bo‘yicha izchil hamda qat’iy siyosat olib borayapti. Ikki mamlakat rahbarlarining muntazamlik kasb etgan o‘zaro muloqotlari birgalikdagi hamkorlikka katta turtki bo‘lmoqda. Prezidentlar do‘stona va samarali, o‘zaro ishonchga asoslangan muloqotni yo‘lga qo‘yishga erishdilar. Shu ma’noda aytganda, o‘tgan yili dekabr oyida Afg‘oniston Prezidenti Ashraf o‘anining mamlakatimizga rasmiy tashrifi tom ma’noda tarixiy voqea bo‘ldi. Tashrif davomida siyosiy muloqot hamda amaliy hamkorlik aloqalari sifat jihatidan yangi bosqichga chiqdi.
Muzokaralar natijasida tomonlar xavfsizlik, energetika va transport masalalarini qamrab olgan 20 ta qo‘shma hujjatni, shuningdek, qo‘shni mamlakatga yarim milliard dollarga teng bo‘lgan qurilish materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari, bug‘doy, maishiy texnika, avtotransport vositalarini yetkazib berishga doir 40 ta tijorat shartnomasini imzoladi.
Vazirlik hamda idoralar rahbarlari darajasida muloqotlar faollashdi. O‘tgan bir yarim yil ichida Afg‘oniston Islom Respublikasidan O‘zbekistonga 20 dan ortiq yuqori martabali delegatsiyalar tashrif buyurdi. Qayd etish kerakki, bu o‘zbek — afg‘on munosabatlari tarixida oldin kuzatilmagan.
Joriy yilning fevral oyida Toshkentda Xavfsizlik masalalari bo‘yicha O‘zbekiston — Afg‘oniston qo‘shma komissiyasining ilk majlisi bo‘lib o‘tdi. Uchrashuvda terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashish, qurol savdosi hamda giyohvandlik moddalarining noqonuniy aylanishi sohasida hamkorlikning dolzarb masalalari atroflicha muhokama qilindi. Barcha darajadagi jadal va ishonchli muloqotlar, mamlakatlar rahbarlarining siyosiy xohish-irodasi ikki tomonlama hamkorlikka yangicha shukuh bag‘ishladi.
Birinchidan, 2017 yilning o‘zida o‘zaro savdo aylanmasi 15 foiz o‘sib, qariyb 600 million dollarni tashkil qildi. Joriy yilning boshida ushbu tendensiya davom etdi: yanvar oyida tovar aylanmasi yillik kesimda qariyb 30 foiz o‘sdi. Va e’tiborlisi, bu bir yilning alohida ko‘rsatkichlari emas, balki tizimli ishlar samarasidir. Prezidentimiz topshirig‘iga ko‘ra, 2017 yilning boshida hamkorlikni rivojlantirishning “yo‘l xaritasi” qabul qilindi. Bu hujjatning izchil amalga oshirilishi yaqin yillarda o‘zaro tovar ayirboshlash hajmini 1,5 milliard dollarga yetkazish imkonini beradi.
Kobulda O‘zbekiston savdo uyi ochildi. Unda doimiy ravishda “O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan” nomi ostida tovarlar ko‘rgazmasi faoliyat yuritadi. 2017 yilning sentyabr oyida Mozori Sharifda “UzTrade” shourumi (ko‘rgazma zali) ochildi. Unda o‘zbekistonlik ishlab chiqaruvchilarning turli mahsulotlari o‘rin olgan. Bugungi kunga qadar “UzTrade” kompaniyasi afg‘onistonlik sheriklari bilan 29 million dollardan ortiq bitimlar imzoladi. Bundan tashqari, yurtimiz 25 ta avtobus, 3 ta traktor va tirkama texnikani beg‘araz yetkazib berdi.
Termizda faol hamkorlik uchun qulay sharoitlar yaratish maqsadida bojxona terminaliga ega bo‘lgan xalqaro logistika markazi tashkil etildi. U ikki mamlakat o‘rtasida eksport-import hamda tranzit yuk oqimlariga va Yevropa hamda Osiyo bozorlariga chiqishga ko‘maklashadi.
Bundan tashqari, O‘zbekistondan Afg‘onistonga yiliga 300 ming tonna mineral o‘g‘it, 2 ming dona qishloq xo‘jaligi texnikasi, 250 ming tonnagacha g‘alla va afg‘on bozorida talab yuqori bo‘lgan boshqa mahsulotlarni uzoq muddatli yetkazib berish bo‘yicha kelishuvlarga erishildi.
Shu bilan birga, avtomobil, qishloq xo‘jaligi mashinalarini ishlab chiqarish hamda to‘qimachilik sohalarida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish masalalari ko‘rilayapti. O‘zbekistonlik mutaxassislarning Shimoliy Afg‘onistonda istiqbolli neft va gaz konlarini o‘zlashtirishga ko‘maklashishi imkoniyatlari o‘rganilmoqda.
Ikkinchidan, transport-kommunikatsiya sohasida hamkorlik natijasida Mozori Sharif — Hirot yo‘nalishi bo‘yicha transafg‘on transport yo‘lagini yaratish bo‘yicha muhim kelishuvga erishildi. Ushbu yo‘lak ilgari O‘zbekiston tomonidan qurilgan birinchi transport yo‘lagi — Hayraton — Mozori Sharif temir yo‘lining davomi hisoblanadi. U Afg‘oniston iqtisodiyoti uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bugungi kunda mazkur magistral orqali Afg‘oniston importining katta qismi olib kirilmoqda. Ular orasida insonparvarlik yuklarining hajmi katta o‘rin tutadi.
Osiyo taraqqiyot banki hisob-kitoblariga ko‘ra, Hayraton — Mozori Sharif temir yo‘li foydalanishga topshirilishi natijasida mingdan ortiq kishilar ishli bo‘lishdi. Temir yo‘l bo‘ylab afg‘onlar bandligi o‘sish sur’atlari yiliga 10-11 foizni tashkil etdi. Mozori Sharif — Hirot temir yo‘li loyihasini amalga oshirish Afg‘oniston iqtisodiyotini tiklashga katta hissa qo‘shadi. Qatnovning yo‘lga qo‘yilishi Afg‘oniston tashqi savdo aylanmasini 50 foiz ko‘paytirish imkonini beradi. Jumladan, temir yo‘l liniyasi qurilishi yakunlanganidan so‘ng birinchi yilda yuklar tranziti hajmi taxminan 5,3 million tonna, istiqbolda esa yiliga 15 million tonnaga yetishi mumkin.
O‘zbekiston erishilgan yutuqlar bilan chegaralanib qolmoqchi emas. Toshkent umummintaqaviy ahamiyatga ega transport loyihalarini amalga oshirish, kadrlar tayyorlash, Afg‘onistondagi mojaroni siyosiy yo‘l bilan hal qilish jarayonini qo‘llab-quvvatlagan holda, mamlakatning tinch-osoyishta ravnaqiga ko‘maklashish bo‘yicha sa’y-harakatlarini davom ettiradi. Bular esa pirovardida butun Markaziy Osiyo mintaqasi xavfsizligi hamda taraqqiyotining garoviga aylanadi.
Milliy xavfsizlik -
Boshqa maqsadlar uchun qarang Milliy xavfsizlik (ajralish).
"Milliy mudofaa" bu erga yo'naltiriladi. Boshqa maqsadlar uchun qarang Milliy mudofaa (ajralish).
Globus belgisi.
Ushbu maqoladagi misollar va istiqbol vakili bo'lmasligi mumkin butun dunyo ko'rinishi mavzuning. Sizga mumkin ushbu maqolani yaxshilang, masalani muhokama qiling munozara sahifasi, yoki yangi maqola yarating, tegishli ravishda. (Iyun 2019) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Himoyalash uchun xavfsizlik choralari ko'rildi Parlament uylari yilda London, Buyuk Britaniya. Ning og'ir bloklari beton oldini olish uchun mo'ljallangan avtomashinada bomba yoki binoga kirib ketayotgan boshqa moslama.
Amerika Qo'shma Shtatlari Prezidenti Ronald Reygan bilan brifingda Milliy xavfsizlik kengashi xodimlar Liviyani bombardimon qilish 1986 yil 15 aprelda
Milliy xavfsizlik yoki milliy mudofaa bo'ladi xavfsizlik va mudofaa a milliy davlat shu jumladan, uning fuqarolar, iqtisodiyot va muassasalari, bu vazifa sifatida qaraladi hukumat.
Dastlab qarshi himoya sifatida o'ylab topilgan harbiy hujum, milliy xavfsizlik hozirda harbiy bo'lmagan o'lchovlarni, shu jumladan xavfsizlikni o'z ichiga olishi keng tushunilmoqda terrorizm, minimallashtirish jinoyat, iqtisodiy xavfsizlik, energiya xavfsizligi, ekologik xavfsizlik, oziq-ovqat xavfsizligi, kiberxavfsizlik Xuddi shunday, milliy xavfsizlik xavf-xatarlari, boshqalarning harakatlaridan tashqari, o'z ichiga oladi millat davlatlari, tomonidan zo'ravon nodavlat aktyorlar, tomonidan giyohvand moddalar kartellari va tomonidan transmilliy korporatsiyalar, shuningdek, ta'siri tabiiy ofatlar.
Hukumatlar bir qator tadbirlarga, shu jumladan siyosiy, iqtisodiy va harbiy kuch, shuningdek diplomatiya, a xavfsizligini himoya qilish milliy davlat. Shuningdek, ular mintaqaviy va xalqaro miqyosda xavfsizlik shartlarini kamaytirish orqali harakatlarni kamaytirishi mumkin transmilliy kabi ishonchsizlik sabablari Iqlim o'zgarishi, iqtisodiy tengsizlik, siyosiy istisno va yadroviy tarqalish.
Milliy xavfsizlik tushunchasi noaniq bo'lib qolmoqda, bu oddiy ta'riflardan kelib chiqib, harbiy tahdid va siyosiy majburlashdan ozodlikni ta'kidladi. Bugungi kunga qadar taklif qilingan ko'plab ta'riflar orasida quyidagilar mavjud bo'lib, ular kontseptsiyaning harbiy bo'lmagan muammolarni qamrab olish uchun qanday rivojlanganligini ko'rsatmoqda:
"Xalq urushga yo'l qo'ymaslik uchun o'zining qonuniy sinovlarini qurbon qilishi shart bo'lmagan taqdirda va agar ularga qarshi bo'lsa, ularni urush bilan saqlab turishga qodir bo'lganida xavfsizlikka ega bo'ladi." (Valter Lippmann, 1943).:
"Milliy xavfsizlikning o'ziga xos ma'nosi chet el diktatsiyasidan xalos bo'lishni anglatadi". (Xarold Lassvell, 1950):
"Milliy xavfsizlik ob'ektiv ravishda sotib olingan qadriyatlarga tahdidlarning yo'qligi va sub'ektiv ravishda, bunday qadriyatlarga hujum qilish qo'rquvining yo'qligini anglatadi." (Arnold Wolfers, 1960)
"Keyin milliy xavfsizlik - bu millatning jismoniy yaxlitligini va hududini saqlab qolish; dunyo bilan iqtisodiy aloqalarini oqilona shartlarda saqlab turish; tabiati, instituti va boshqaruvini tashqi tomondan buzilishlardan saqlash; chegaralarini nazorat qilish. . " (Xarold Braun, AQSh mudofaa vaziri, 1977-1981)
"Milliy xavfsizlik ... ma'lum bir jamoatchilik fikri o'z taqdirini o'zi belgilash yoki avtonomiya, farovonlik va farovonlikdan foydalanish uchun zarur deb hisoblagan ichki va tashqi sharoitlarni nazorat qilish qobiliyati sifatida tavsiflanadi." (Charlz Mayer, 1990)
"Milliy xavfsizlik - bu siyosiy barqarorlik va etuklik, inson resurslari, iqtisodiy tuzilma va salohiyat, texnologik vakolat, sanoat bazasi va tabiiy resurslarning mavjudligi va nihoyat harbiy qudratning munosib va ​​tajovuzkor aralashmasi." (Hindiston milliy mudofaa kolleji, 1996)
"[Milliy xavfsizlik - bu millatning har qanday vaqtda, davlatning barcha vositalarini muvozanatlashtirib, o'z xalqining aniq farovonligi va milliy davlat sifatida saqlanib qolishi uchun o'lchovli tahdidlarni engib o'tish qobiliyatining o'lchovli holatidir. boshqaruv orqali siyosat ... va tashqi xavfsizligi uchun global xavfsizlikka taalluqlidir. " (Prabhakaran Paleri, 2008)
"[Milliy va xalqaro xavfsizlik] qo'rquv va muhtojlikdan umumiy erkinlik va munosib hayot kechirish erkinligi deb tushunilishi mumkin. Bu xavfning yo'qligini emas, balki ijtimoiy va ekologik salomatlikni anglatadi ... [va] umumiy huquqdir." " (Ammerdown Group, 2016)
Milliy xavfsizlik o'lchovlari
Milliy xavfsizlikning mumkin bo'lgan sabablariga boshqa davlatlarning harakatlari kiradi (masalan.) harbiy yoki kiberhujum ), zo'ravon nodavlat aktyorlar (masalan, terroristik hujum ), uyushgan jinoiy guruhlar kabi giyohvand moddalar kartellari, shuningdek, ta'siri tabiiy ofatlar (masalan, toshqin, zilzilalar). Xavfsizlikning tizimli drayverlari bo'lishi mumkin transmilliy, o'z ichiga oladi Iqlim o'zgarishi, iqtisodiy tengsizlik va marginalizatsiya, siyosiy istisno va harbiylashtirish.
Xavflarning keng doirasini hisobga olgan holda, milliy davlat xavfsizligi bir necha o'lchovlarga ega, shu jumladan iqtisodiy xavfsizlik, energiya xavfsizligi, jismoniy xavfsizlik, ekologik xavfsizlik, oziq-ovqat xavfsizligi, chegara xavfsizligi va kiber xavfsizlik. Ushbu o'lchamlar bilan chambarchas bog'liq milliy kuch elementlari.
Borgan sari hukumatlar o'zlarini uyushtiradilar xavfsizlik siyosati milliy xavfsizlik strategiyasiga (MXX); 2017 yilga kelib, Ispaniya, Shvetsiya, Buyuk Britaniya va AQSh buni amalga oshirgan davlatlar qatoriga kiradi. Ba'zi davlatlar, shuningdek, ijro etuvchi davlat idorasi bo'lgan Milliy xavfsizlik kengashini va / yoki milliy xavfsizlik bo'yicha maslahatchini tayinlashadi, u davlat rahbarini milliy xavfsizlik va strategik manfaatlarga oid mavzularda oziqlantiradi. Milliy xavfsizlik kengashi / maslahatchi strategiyasi uzoq muddatli, qisqa muddatli va kutilmagan holatlarda milliy xavfsizlik rejalari. Hindiston 1998 yilda 19 noyabrda tashkil etilgan hozirgi tizimdan biriga ega.
Garchi davlatlar o'zlarining yondashuvlari bilan farq qilsalar ham, ba'zilari xavfsizlikning tizimli qo'zg'atuvchilari bilan kurashish uchun noharbiy harakatlarga ustuvor ahamiyat bera boshlagan bo'lsada, majburiy kuchning turli shakllari, xususan harbiy qobiliyat.[7] Ushbu imkoniyatlarning ko'lami rivojlandi. An'anaga ko'ra, harbiy qobiliyat asosan quruqlikda yoki dengizda joylashgan bo'lib, kichik mamlakatlarda ular hali ham mavjud. Boshqa joylarda, potentsial urush maydonlari hozirda o'z ichiga oladi havo, bo'sh joy, kiber-makon va psixologik operatsiyalar.