Milliy hisobchilik tizimidagi asosiy institutsional sektorlar va hisoblar reja

Moliva schyoti

Yuqorida keltirilgan schyotlarda iqtisodiyot sektorlari o'rtasidagi iqtisodiy ishlab chiqarish va qayta taqsimlash operatsiyalari natijasida darornadlarning hosil bodishi va ulaming ishlatilishi jarayonlari qayd etilgan. Bu operatsiyalarni hisobga olishda tovar va xizmatlarga egalik huquqining o‘zgarishi vaqti asos qilib olingan. Tovar va xizmatlar uchun todanishi lozim bodgan pul hisob-kitoblari qachon va kim tomonidan todanganligi e'tiborga olinmaydi. Ya'ni sodir bodgan iqtisodiy operatsi- yalarning moliyaviy jihatlari yuqorida keltirilgan schyotlarda o'z ifodasini topmagan. Iqtisodiyot sektorlarining moliyaviy holatlarining o'zgarishi moliya schyotida o'z aksini topadi.

Moliya schvotini barcha iqtisodiyot sektorlari, tarmoqlari va yirik korxonalar uchun tuzishni tavsiya etamiz. Chunki. bu schyot ko'rsat- kichlari har bir birlikning moliyaviy aktivlarida va passiv (majburiyat) larida iqtisodiy operatsiyalar natijasida sodir bo'lgan o'zgarishlarni ifoda etadi. Bu ma’lumotlar mikro va makro darajadagi iqtisodiy tahlil uchun katta ahamiyat kasb etadi.

Tovarlar va xizmatlar yig‘ma schyoti

Tovarlar va xizmatlar yig'ma schyoti o'z noniiga monand ravishda yuqorida keltirilgan ichki iqtisodiyot va tashqi dunyo schyotlari ko'rsat- kichlaridan foydalangan holda tuziladi. Schyotning resurs tarafida mamlakat bo'yicha tovarlar va xizmatlar resurslari, ishlatilishi tarafida bor tovar va xizmatlarni qanday maqsadlarda ishlatilganligi qayd etila- di. Schyotning tuzilish sxemasi yalpi ishlab chiqarish (YalCh) ko'rsat- kichining qanday baholarda hisoblanishiga ko'ra turlicha bo'ladi.

Ishlatilishi	Resurslar
4. Oraliq iste'mol	1. Yalpi ishlab chiqarish (asosiy baholarda) - tovarlar - xizmatlar
5. Pirovard iste'mol	2. Import
6. Yalpi jamg'arish	3. Mahsulot uchun sof soliqlar
7. Eksport
Ishlatilgani hammasi (4+5-6-r7)	Ja'mi resurslar (1+2+3)

Agarda YalCh ko'rsatkichi asosiy baholarda hisoblangan

bo'lsa schyotning tuzilish sxemasi quyidagicha:

Ishlatilishi	Resurslar
4. Oraliq iste'mol	1. Yalpi ishlab chiqarish (asosiy baholarda) - tovarlar - xizmatlar
5. Pirovard iste'mol	2. Import
6. Yalpi jamg'arish	3. Qo'shilgan qiymat solig'i va import uchun soi'soliq (soliq-subsidiya)
7. Eksport
Ishlatilgani hammasi (4+5+6+7)	Ja'mi resurslar (1+2+3)

Xulosa

Xulosa qilib shuni aytib o’tish kerakki, MHT schotlar tizimi davlat miqyosida, nafaqat davlat, balki butun jahon miqyosida muhim ahamiyatga egadir. Uning yordamida iqtisodiy faoliyat natijalarini makrodarajada qayd etish va ularni tahlil qilish mumkin.