Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

Ko‘z yoyi to‘r pardasining shakli bo‘yicha
autentifikatsiyalash tizimi. Bu tizimlarni ikkita sinfga ajratish mumkin: 1) 
ko‘z yoyi rasmidan foydalanish va 2) ko‘z to‘r pardasi qon tomirlari 
rasmidan foydalanish. 
Odam ko‘z pardasi autentifikatsiya uchun noyob obyekt hisoblanadi. 
Ko‘z tubi qon tomirlarining rasmi xatto egizaklarda ham farqlanadi. 
Identifikatsiyalashning bu vositalaridan xavfsizlikning yuqori darajasi talab 
etilganida (masalan harbiy va mudofaa obyektlarining rejimli zonalarida) 
foydalaniladi. 
Foydalanuvchini biometrik autentifikatsiyalash maxfiy kalitdan 
foydalanishni modul ko‘rinishida shifrlashda jiddiy ahamiyatga ega bo‘lishi 
mumkin. Bu modul axborotdan faqat haqiqiy xususiy kalit egasining 
foydalanishiga imkon beradi. So‘ngra kalit egasi o‘zining maxfiy kalitini 
ishlatib xususiy tarmoqlar yoki Internet orqali uzatilayotgan axborotni 
shifrlashi mumkin. 
Biometrik usullarining 2 ta kamchiligi mavjud: 
• tizim ko‘pi bilan 99,99% kafolat bilan ishlaydi 
• qilinadigan xarajatlar atributli uslubdan ancha qimmatdir. 
Kompyuter 
viruslaridan 
himoyalanish 
texnologiyalari. 
Kompyuter viruslaridan himoyalanishning 3 yo‘nalishi mavjud: 
• virus tushishi oldini olish; 
• agar virus kompyuterga tushishga ulgurgan bo‘lsa, virus hujumining 
oldini olish; 
• buzilish oqibatlarining oldini olish, agar virus hujumi boshlanib 
bo‘lgan bo‘lsa. 
Himoyani amalga oshirishning ham 3 ta usuli mavjud. 
o himoyaning dastur usuli; 
o himoyaning apparat usuli; 
o himoyaning tashkiliy usuli. 
Axborotlarni himoyalashning asosiy vositalaridan eng birinchisi 
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ma’lumotlarni qo‘shimcha nusxalashdir. 
Yuqorida ko‘rsatilgan hollardagi axborot yo‘qotishlarda qattiq disk 
formatlanib, yangidan foydalanishga tayyorlanadi. Toza formatlangan 
diskka distributiv kompakt diskdan operatsion tizim o‘rnatiladi, keyin uning 

---

260 
boshqaruvida kerakli dastur ta’minoti o‘rnatiladi. Kompyuterni qayta 
tiklash qo‘shimcha nusxadan ma’lumotlarni qayta tiklash bilan 
yakunlanadi. 
Ma’lumotlarni nusxalashda shuni esda tutish kerakki, Internetning 
tarmoq xizmatidan foydalanishga ruxsat beruvchi ro‘yxatga olingan va 
parol haqidagi ma’lumotlarni alohida kompyuterda saqlash kerak bo‘ladi. 
Ularni kompyuterda saqlash mumkin emas. Ular alohida xonalarda 
saqlanish kerak. 
Axborotlarni himoyalashning qo‘shimcha vositalariga antivirus
dasturlari va apparat himoya vositalari kiradi. Masalan «ona plata» dagi 
maxsus ulagichning uzilishi qayta dasturlanadigan doimiy xotiradan 
ma’lumotlarni o‘chib ketishining oldini oladi. Shunday viruslar borki, ular 
doimiy xotiradagi ma’lumotlarni ham o‘chirib yuboradi. 
Ko‘plab antivirus dasturlari yaratilgan bo‘lib, ular quyidagi xizmatlarni 
amalga oshiradi: 
1. Tashqi xotira vositalarda qattiq diskning obrazini hosil qilish; 
2. Doimiy ravishda qattiq diskda virusni aniqlash bo‘yicha tekshiruv 
o‘tkazib turish. Antivirus bazalarini yangilab turish; 
3. Fayllarning o‘lchamlari va atributlarining o‘zgarishini nazorat qilish; 
4. Qattiq diskka murojaatlarni nazorat qilib turish. 
Viruslarga qarshi kurashishning asosan quyidagi usullari mavjud: 
1. Muntazam profilaktika ishlarini, ya’ni virusga tekshiruv ishlarini 
olib borish. 
2. Taniqli virusni zararsizlantirish. 
3. Taniqli bo‘lmagan virusni zararsizlantirish.