Milliy universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti


Davlat tuzilishi – bu davlat xokimiyatining ma'muriy – xududiy tuzilishi


Download 0.72 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/16
Sana08.01.2022
Hajmi0.72 Mb.
#238251
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   16
Bog'liq
Ergashboy

Davlat tuzilishi – bu davlat xokimiyatining ma'muriy – xududiy tuzilishi 

bo’lib, 

davlatni 

o’zining 

tashkil 

etuvchilariga 

bo’lgan 

munosabatining 

harakteri  tushiniladi

.  Davlat  tuzilish  shakli-  bu  har  bir 

davlatning  siyosiy  va  ma'muriy-hududiy  tuzilishi,  davlat  oliy  organlari  bilan 

mahalliy organlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlardir. 

Davlat tuzilishi shakli bo’yicha oddiy , murakkab va konfederativ bo’ladi. 

Unitar  davlat  –  bu  markazlashgan  bir  butun  davlat  bo’lib,  uning  ma'muriy  – 

xududiy  bo’linmalari  davlat  tuzilmasi  statusiga  hamda  suveren  huquqlarga  ega 

emas. 


 

Unitar  davlatlarda  yagona  davlat  oliy  organi,  yagona  konstitutsiya,  yagona 

fuqarolik  bo’lib,  o’z  navbatida  bular  butun  mamlakat  miqyosida  markazlashgan 

davlat  xokimiyatining  ta'siri  yuqori  darajada  bo’lishi  uchun  tashkiliy  –  huquqiy 

asos yaratadi. Ma'muriy – xududiy bo’linmalarning organlari yoki  to’la ravishda 

markaz qaramog’ida bo’ladi yoki ikki tomonlama qaramog’da, ya'ni markaz yoki 

maxalliy  vakolatli  organlarning  ta'siri  ostida  bo’ladilar.  Shu  paytgacha  amalda 

bo’lgan va xozirgi ko’pgina davlatlar unitar shakldadir.Bu tushunarli hol, chunki 

unitar  davlatlar  birligi  yaxshi  ta'minlanadi  va  boshqariladi.  Unitar  davlatlarning 

aholisi  bir  xil  millatli  va  ko’p  xil  millatli  bo’lishi  mumkin.Masalan, 


15 

 

Frantsiya,Shvetsiya,Norvegiya va boshqalar  – bir xil, Buyuk Britaniya,Belgiya va 



boshqa 

har 

xil 

millatlar. 

 

Unitar yoki  oddiy  davlat  tuzilishi  ma'muriy-hududiy  qismlarga  bo’linib,  yagona 

oliy  organga,  hukumatga,  konstitutsiyaga,  fuqarolikka,  o’zining  hududiga,  davlat 

chegarasiga  va  qonuniylikka  ega  bo’ladi.  Masalan;  Angliya,  Frantsiya,  Italiya, 

O’zbekiston, Ukraina, Qozog’iston davlat tuzilishi shakli bo’yicha unitar davlatdir. 

 

Federatsiya deb aniq ilmiy ma’noda shartnoma va konstitutsiyaga asoslangan 



davlatlar  ittifoqiga  aytiladi.  Shuning  uchun  ham  federatsiya  faqatgina  mustaqil 

davlatlarning  birlashmasi  bo’lishi  mumkin.  Federatsiya  tarkibiga  kiruvchi 

davlatlarning  tuzilmalarini  uning  sub'ektlari  deyiladi.Bu  sub'ektlar  o’zlarining 

konstitutsiyalariga, fuqarolariga, xususiy oliy davlat organlariga (qonunchilik, ijro, 

sud  xokimiyatlari)  ega  bo’lishlari  mumkin.  Federatsiya  tarkibiga  (  uning  o’zi  va 

sub'ektlaridagi)  ikkita  oliy  davlat  organlarining  mavjudligi  –  ularning 

kompetentsiyalarini chegaralash (bo’lish) ni etadi. Kompetentsiyalarni bo’lib olish 

turli  federatsiyalarda  turlicha  bo’lishiga  qaramasdan  nisbatan  ko’prok  tarqalgani 

ikkitadir.  Federativ  davlat  tuzilishi  bu  teng  huquqiy  respublikalar,  muhtoriyatlar, 

shtatlar,  kantonlar,  viloyatlar  va  okruglarning  ihtiyoriy  birlashuvidan  iboratdir. 

Masalan;  AQSh.  Argentina,  Braziliya,  Avstriya,  Meksika,  Germaniya,  Hindiston, 

Rossiya  va  boshqalar.  Federatsiyaga  kiruvchi  davlatlar  ihtiyoriy  ravishda 

markazlashgan  davlatni  tashkil  qiladi.  Federatsiyada  barcha  a'zolar  nomidan 

mamlakat ichki va tashqi siyosatida yagona ish olib boradi va ularning manfaatlari 

himoya  qilinadi.  Federativ  davlat  konstituttsiyasida  davlatning  boshqarishiday 

vakolatlar federatsiya vakolatiga, qandaylari uning a’zolariga berilishi kursatilgan. 

Sobiq  Sovet  davlati  Konstituttsiyaga  asosan  Federativ  davlat  edi.  Sho’ro  davlati 

markazlashgan,  buyruqbozlikka  va  partiya  diktaturasiga  asoslangan  unitar  davlat 

edi. 



16 

 

Konfederativ davlat ma’lum maqsadlarni amalga oshirish 



maqsadida muhim- 

iqtisodiy

,  mudofaa  masalalari  bo’yicha  tuziladigan  davlatlar  ittifoqiga 

aytiladi. Konfederatsiya  bir  necha  davlatlarning  ittifoqidir.  Konfederatsiyada 

yagona  davlat  hududi  yagona  oliy  va  idora  etuvchi  organlari  bo’lmaydi.  Har  bir 

Konfederatsiyaga  kiruvchi  davlat  muhim  masalalri  bo’yicha  boshqarish  huquqini 

konfederatsiyaga  berib,  ularning  mustaqilligini  saqlab  qoladi.  Masalan;  AQSh, 

1776-1787  yillarda  Konfederatsiya  shaklida  bo’lgan,  1952  yilda  Misr  va  Suriya 

davlatlari  birlashib  Birlashgan  Arab  Respublikasi  Konfederatsiyasini  tuzadi. 

Keyinchalik  bu  tarqalib  ketadi.  1982  yilda  Namibiya  va  Senegal  Respublikalari 

birlashib  Senegambiya  Konfederatsiyasini  to’zdi.  1989  yilda  bu  Konfederatsiya 

ham  tarqaldi.  Siyosiy  rejim  –  bu  siyosiy  xokimiyatni  amalga  oshirish  usullari 

(metodlari)  bo’lib,  jamiyatning  siyosiy  natijaviy  axvoli,ya'ni  har  xil  siyosiy 

kuchlarning  qarama-qarshiliklari  va  o’zaro  harakatlaridan  hamda  turlicha  siyosiy 

institutlarning  amal  qilishidan  mujassamlashadigan  vav  demokratizm  yoki 

antidemokratizm  bilan  tavsiflanadigan  usullar  yig’indisidan  iborat.Bu  ta'rif 

yuqoridagi  tushunchaning  (siyosiy  rejim)  quyidagi  belgilarni  ajratib  kursatishni 

Siyosiy rejim – bu siyosiy xokimiyatni amalga oshirish usullari (metodlari) bo’lib, 

jamiyatning  siyosiy  natijaviy  axvoli,ya'ni  har  xil  siyosiy  kuchlarning  qarama-

qarshiliklari  va  o’zaro  harakatlaridan  hamda  turlicha  siyosiy  institutlarning  amal 

qilishidan  mujassamlashadigan  vav  demokratizm  yoki  antidemokratizm  bilan 

tavsiflanadigan usullar yig’indisidan iborat. 

1. 

Bu  ta'rif  yuqoridagi  tushunchaning  (siyosiy  rejim)  quyidagi 



belgilarni ajratib kursatishni etadi: 

2. 


siyosiy  rejim  avvalambor  davlatda  siyosiy  xokimiyat  qanday 

usullar  bilan  amalga  oshirilishiga  bog’liq;(agar  ishontirish,  kelishuv, 

qonunchilik, parlamentlik yoki huquqiy majburlov usullari bo’lsa, u albatta 

rogressiv,  ya'ni  demokratik  rejim)  yoki  aksincha  usullar  qo’llansa  – 

antidemokratik, reaktsion rejim bo’ladi. 



17 

 

3. 



har  bir  mamlakatda  siyosiy  rejim  siyosiy  kuchlarning  nisbati 

bilan belgilanadi.Siyosiy kuchlar balansi bir xil bo’lsa, bu yerda stabil rejim 

bo’ladi. 

 

Bu  davlat  hokmiyatining  amalga  oshirish  usuli  yig’indisidir.  Bu  usullar  ikki  hil 



bo’ladi,  demokratik  siyosiy  tartib  va  nodemokratik  siyosiy  tartib,  Demokratik 

siyosiy tartibda davlatda fuqarolarning huquq va burchlarini ta'minlash, xalqni turli 

jamoat tashkilatlariga birlashtirish, davlat hokimiyat va boshqaruv organlarini xalq 

ishtirokida  saylash,  davlatni  boshqarishda  keng  xalq  ommasini  ishtirok  etishi  va 

boshqalar.  Masalan;  O’zbekiston  Respublikasida  davlat  siyosiy  tartib  bo’yicha 

demokratik 

asosda 

idora 


etiladi 

 


Download 0.72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling