Mineral mikro va bakterial o'g'itlar va ularning ishlatilishi Mundarija: Kirish Asosiy qism I bob Borli o’g’it, Molibdenli o’g’it, Misli o’g’it va Marganesli o’g’itlar

Kurs ishing maqsadi: Mineral o’g’itlarning samaradorligi oʻsimlikning biologik xususiyatiga, har ga yerga solinadigan oʻgʻit normasiga, organik oʻgʻitlar bilan qoʻshib ishlatilishiga, qoʻllaniladigan agrotexnika tadbirlari sifatiga va boshqalarga bogʻliq. Qishloq xoʻjaligi ekinlaridan eng yuqori hosil olish uchun tuproqqa solinadigan Mineral o’g’itlarmeʼyorini toʻgʻri belgilash M.oʻ.dan foydalanishda muhim oʻrinda turadi va bu meʼyor oʻgʻit tarkibidagi sof taʼsir etuvchi oziq moddalarning kg/ga miqdori bilan belgilanadi. Mineral o’g’itlarusimlikning biologik xususiyatlari, ularning oziq moddalarga talabi, tuprokda usimlik oʻzlashtiradigan elementlar miqdori, ishlatiladigan oʻgʻitlarning xususiyati, oʻsimlikning normal oʻsishi va rivojlanishi uchun zarur sharoitlarni hisobga olgan holda qoʻllanilishi kerak.
Kurs ishining vazifasi: Mineral o’g’itlar yerga kuzda yoki erta baxrrda (asosiy oʻgʻitlash), ekish vaqtida va oʻsuv davrida (oʻsimliklarni oziqlantirish) solinadi. Mineral o’g’itlarni notoʻgʻri qoʻllash biotsenozga katta zarar keltirishi, atrof muhitning ifloslanishiga sabab boʻlishi mumkin. Mineral oʻgʻitlar tuprokda har xil oʻzgarishlarga uchraydi, bu oʻzgarishlar oziq moddalarning eruvchanligiga, tuprokda harakatlanishi va usimliklarga singishiga taʼsir kursatadi.
Kurs ishining metadalogik asoslari: Mineral oʻgʻitlarning samaradorligi juda yuqori. Hisobkitoblarga Karaganda, gʻuza 1 t paxta hosili toʻplash uchun sof 30–70 kg azot, 10–20 kg fosfor, 30–60 kg kaliyni oʻzlashtiradi. Ekinlar umumiy hosildorligining taxminan 50% ugʻitlarni qoʻllash, 25% nav afzalliklari va 25% yetishtirish texnologiyasi orkali taʼminlanadi. Toʻgʻri nisbatlarda koʻllanilgan NPK Mineral oʻgʻitlarning har bir kg i oʻrtacha 10 kg gʻalla yoki shunga ekvivalent boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini beradi.
I Bob Borli o’g’it, Molibdenli o’g’it, Misli o’g’it va Marganesli o’g’itlar

1. 
   O’g’itlarni saqlash, tashish va ishlatish. Organik o’gatlarning ahamiyati.
   

Mikro o’g’itlarning o’simliklar uchun ahamiyati shundaki, ular moddalar almashinuvidagi ko’pchilik muhim jarayonlarda ishtirok etadi. Ularning ko’pchiligi (Mn Cu Mo Zn CO) biokimyoviy reaksiyalarni jadallashtiro’vchi turli hil fermentlar tarkibiga kiradi, ba’zilari (Mn, Cu, Fe) o’simliklar xujayralaridagi oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida ishtirok etadi.
Borli o’g’itlar. O’simliklar hosil etishtirish uchun 1 ga erdan 20 ga gacha bor iste’mol qiladi. Donli ekinlar- javdar bug’doy, suli, arpa, tariq tuproqdan borni kamroq oladi.Kungabaqar, ! kartoshka, zig’ir, beda, xantal va ba’zi sabzavot ekinlari borki ancha ko’p iste’mol qiladi va uning etishmasligi bu ekinlarda ko’proq bilinadi. O’simliklarning poyalarga qaraganda barglarida bor ko’proq bo’ladi, ayiiqsa gullari borga boy bo’ladi.
Bor etishmasa, avvalo poya, novda va ildizlarning o’sish nuqtalari kasallanadi va nobud bo’ladi. Poyaning o’sish nuqtasi nobud bo’lganida shiddatli ravishda yon novdalarhosil bo’ladi.
Bor etishmaganida lavlagi o’zakni chirishi kasalligiga o’chraydi natijada ildizi g’ovak bo’lib qoladi, ba’zan esa butunlay ; chirib ketadi, zig’ir bakterioz, kartoshka esa parsha kasaliga uchraydi. Borli o’g’it solinganda bunday kasalliklar batamom yo’qotiladi.
Tuproqlardagi borning umumiy miqdorya 1 kg tuproq hisobidan olinganda ularning hiliga karab 1-2 dan 50-80 mg gacha bo’ladi.
Borli o’g’itlar bornodotolit uni (2 % B) bor -magniyli o’g’it (2-3% B ). oddiy- va qo’sh borli superfosfat (0,2%, V)dir. Borning |sof tuzi-borat (11% B) va borat kislota (17%B) qimmat turadi, ;urug’larga ekishdan oldin ishlov berish uchun, shuningdek ildizdan \ tashqari oziqlaitirish uchun ishlatiladi.
Molibdenli o’g’itlar. O’simliklardagi molibden miqdori quruq moddasiga nisbatan hisoblanadi. Urug’larda, ayniqsa dukkakli o’simliklar urug’ida ko’p bo’ladi. Dukkakli ekinlarning tuganaklari molibdenga ayniqsa boy. Molibden tuganak bakteriyalar va erkin yashovchi bakteriyalar tomonidan havo azotining fiksatsiya kilinishida muhim rolo’ynaydi.
Molibden etishmaganida dukkakli ekinlar ildizlaridagi tuganaklar sust rivojlanadi, azotni fiksatsiyalovchi bakteriyalar normal rivojlana olmaydi va atmosfera azotinn fiksatsiya qilmaydi. Molibden etishmaganida o’simliklarning to’qimalarida ortiqcha miqdorda nitratlar tuplanib qoladi. Ularning qaytarilishi sekinlashadi, natijada normal azot almashinuvchi buziladi.
Tuproqlardagi molibdenning umumiy miqdori 1 kg ga tuproq hisobidan olganda 0,2 dan 12 mg gacha bo’ishi mumkin. Agar tuproqda uning harakatchan shakllari 1 kg ga 0, 15-1,2 mg dan kam bo’lsa o’simliklar molibdenga extiyoj sezadi.
Molibdenli o’gitlar: ammoniy molabdat (50%Mo), texnik ammoniy natriy molibdat (35% Mo), molibdenlangan superfosfat (0,1-0,2% Mo).
Molibdenni ekin ekish vaqtida qatorlarga solish va ildizdan tashqari oziqlantirish uchun rivojlanishining boshlang’ich fazalarida ammoniy molebdatning 0,1-0,005 % li eritmasi holida o’simliklarga purkash (1 ga erg’a 50-100 gr Mo) ancha tejamli va samarali hisoblanadi.
Misli o’g’itlar. Misning qishloq xo’jaligi ekinlari bilap birga olib chiqib ketilishi gektariga o’nlab grammlar bilan o’lchanadi. U o’simliklardagi uglevod va oqsil almashinuvida va barglarda xlorofill hosil bo’lishida katta ahamiyatga ega.
Mis etishmaganida barglarning xlorofill hosil qilishi izdan chiqadi. Donli ekinlarda mis etishmasligi o’ziga xos kasallikni keltirib chiqaradi. O’simlik och yashil bo’lib qoladi, tez shoxlab ketadi. Barglarning uchi oqaradi, doni puch bo’ladi, hosili keskin kamayib ketadi. Mis juda ham etishmaganida umuman boshoq hosil bo’lmaydi, o’simlik poyasi asta-sekin qurib qoladi.
O’simliklardan tayyorlanadigan em-xashakda misning etishmasligi hayvonlarda kasalliklar (kamqonlik, ich ketar buzoqlarda raxit, qo’ylarda jun to’kilib ketishi) keltirib chiqaradi. Misli o’g’itlar: pirit quyundisi (0,25-0,6% Cu). Mis kuporosi Cu5O₄-5H₂O (25%Cu) ildizdan tashqarii oziqlanish uchun 250 500 g 'mis kuporosi 300-500 l suvda eritiladi.
Marganesli o’g’it: Turli ekinlar hosili bilan birga olib chiqib ketiladigan marganes miqdori 1 ga erdan 0,1 dan 0,7 kg gacha bo’ladi. Marganes etishmaganida oksidlanishqaytarilish jarayonlarving intensivligi va o’simliklarda organik moddalarning sintezi kamayadi.
Marganes etishmaganida nitrat azoti qaytarilmaydi va o’simliklarning to’qimalarida nitratlar tuplanadi, aminokislotalar va oqsillar sintezi buziladi. Uning etishmasligi lavlagi, kartoshka, sulida ko’proq seziladi. Bu element etishmaganda barglarda xlorofill miqdori kamayadi, ularda sariq dog’lanish (qisman xloroz) ro’y berada, fotosintez intensivligi susayadi.
Marganesli o’g’itlar: Marganes sulfat (20%Mn) marganeslangan donador superfosfat (1-2% Mn).
Ruxli o’g’itlar. Ruxning ekinlar bilan birga olib chiqib
ketiladigan miqdori 0,07 kg dan (karam) 1,5 (kartoshka), va 22 kg
gacha (qand lavlagi) bo’ladi. Rux etishmaganda o’simliklarda
auksinlar hosil bo’lishi buziladi. Bu esa ularning o’sishi
sekin laptu viga sabab bo’ladi. . Dala ekinlari orasida rux etishmasligi makkajo’xori, soya va ba’zi sabzovot ekinlariga kuchliroq ta’sir etadi. Tuproqdagi [ruxning umumiy miqdori 1 kg tuproq hisobidan olganda 25 mg dan 65 [mg gacha to’g’ri keladi. Ruxli o’g’itlar rux sulfat (ZnSO₄ x 7H₂O) (21-:28%2p) sanoat chiqindisi shlaklar (2-7% Zn), dir.
O’g’itlarni saqlash, tashish va solishni to’g’ri tashkil etish, isroflarni kamaytirish va o’g’itlar samaradorligini oshirishda muhim rol o’ynaydi. Mineral o’g’itlar temir yo’l va stansiyalar yaqinida tipovoy loyihalar asosida qurilgan shuningdek, bevosita (xo’jaliklarining, jamoa xo’jaliklaridagi agrokimyo punktlaridagi maxsus omborlarda saqlanadi. Mineral o’g’itlar ochiq, jixozlanmagan maydonchalarda saqlanganda ularning anchagina qismi (10-15% ga yaqini) isrof bo’ladi va sifati buziladi nam tortib, mushtlanibqoladi, tarkibidagi oziq moddalar miqdori kamayadi.
Mineral o’g’itlar zavoddan temir yo’l yaqinidagi omborlarga temir yo’l transportida, bu omborlardan xo’jaliklarning omborlariga esa avtotransportda tashiladi.
Isroflarni kamaytirish uchun o’g’ntlarni ombordan dalaga olib ketishdan oldvd transport vositalarining _ kuzovidagi barcha tnrqishlarni berkitish, dalaga olib borganda esa tayyorlangan maydonchalarga to’kish lozim. Isroflarni kamaytirish uchun o’g’itlarni (agrokimyo xizmati va ilmiy tashkilotlarning tavsiyalariga muvofiq ,holda ishlatshp, kuzgi, qishqi va erta bahorgi davrlarda ularni ortiqcha yaamldngap tuproqlarga solishga yo’l qo’ymaslik lozim.