Minerallarning tasnifi. Asosiy jins hosil qiluvchi va ruda minerallarining xarakteristikasi

MINERALLARNING TASNIFI.ASOSIY JINS HOSIL QILUVCHI VA RUDA
MINERALLARINING XARAKTERISTIKASI
REJA
1. Asosiy jins hosil qiluvchi minerallar.
2. Rudahosil qiluvchi minerallar.
3. Minerallarning tasnifi.
4. Minerallarning tarkibi haqida.


Tayanch iboralar: Mineral, kristall, rentgenometrik, struktura, tuzilma, turkum, kon, element, sof, tug’ma, gemopolyar, golloid, jins, ruda, varaqsimon kristal, gidrotermik, oltingugurt, piramida, romb, sfalirit, tetraedrik, shafaqsimon, qo’ng’ir, yaltiroq, kvarts, sinish, mukammal, nomukammal, prizmatik, shaffof, pegmatik.

Minerallarning asosiy zamonaviy tasnifi ular ximiyaviy tarkibi kristall strukturasining bir – biriga bog’liqligiga qarab bo’linadi.Ularning tashqi ko’rinishi xozirgi vaqtda rentgenometrik usul bilan o’rganilayotgan ichki strukturasini bir qisminigina namoyon eta olish mumkin.

Minerallarning ichki tuzilmasini deganimizda ularni tashkil qiluvchi ximiyaviy elementlar atomlarining uzaro bir–biriga bog’liqligi tushuniladi.Bunaqangi boshliqliklarning bir necha tiplari mavjud:

1. 
   Kon turkumi bog’lanishning, ya'ni kation va anionlar bir – biriga shartli ravishda elektrostatik kuchlar ta'sirida tartibli turadi. Bu bog’lanish miqdor-ining juda ko’pchiligiga ta'luqli.
   
2. 
   Metal bog’lanishning bog’lanish turkumi, bunda katnonlar umumiy elektron bulutlari bilan o’zaro o’ralgan bo’ladi. Bu turkumga softug’ma metallar va bir qancha sulfidlar kiradi.
   
3. 
   Gemopolyar bog’lanish turkumi, bunda atomlar tashki elektronlarning umumiy qobig’i bilan bog’langan. Bundan bog’lanish olmos va ko’pchilik sulfidlarga ta'luqlidir.
   

Biz umumiy geologiya tug’risida A.Gbetextin taklif qilgan tasnif buyicha to’liq bo’lmasada bir necha bo’limlari va mineralsinflari bilan tanishib chiqamiz. Minerallar sof tug’ma elementlar, sulfidlar, galloidlar, birikmalar, oksid va gidroksidlar, kislorodli tuzlar, karbonatlar, sulfatlar vrlfarmat va molibdatlar, fosfatlar va silikatlar sinfiga bo’linadi.

Tog’ jinslarini asosiy qismini tashkil etuvchi minerallar jinshosil qiluvchi metallar deyiladi. Ruda tarkibining asosini tashkil qiluvchi metallar ruda hosil qiluvchi metallar deyiladi.
Oltin Ai - Asosan nomunofiq donador, varaqsiimon, juda kamchilik xollarda kubik kristal shaklidagi sof tug’ma xolatda uchraydi. Qattiqligi 2,5–3; zichligi 15,6– 19,0 gG`sm3 (toza oltinniki – 19,3 gG`sm3), rangi oltinsimon sariq; chegarasi metalldek, sariq; metalldek yaltiroq. Faqaigina «Shox arog’ida» KSN eriydi. Gidrotermik va sog’ilma konlari asosan ko’plab uchraydi. Qimmatbaxo metallarga oltindan tashqari sof tug’ma xolatda uchraydigan platina va kumushlar ham kiradi.
Oltingugurt S. – Ko’pchilik xollarda piramida va rombik kristall yaxlit, yersimon va kukunsimon massa uchraydi. Qattiqligi 1-2; zichligi 2gG`sm3, turli xil sariq rangda himoyalanadi.Chegarasi deyarli yo’q, sinish yuzasida yog’dek. Yengil eriydi vao’zidan oltingugurt SO2 ajratib yonadi. Sof tug’ma oltigugurtning asosiy massasi organik tarkibi ta'sirida gips va turli oltingugurt birikmalarining qayta shakllanishidan hosil bo’ladi.