Mavzu: Minerallarning o’rganish usullari. Reja

Mavzu:Minerallarning o’rganish usullari.


Reja:
1. Rentgenometrik tahlil.
2. Debay usuli.
3. Termik tahlil.
4. Kimyoviy tahlil.
5. Rentgen spektral.
6. Lyuminessent tahlil.
7. Shlix tahlili.
8. Elektron mikroskopda tekshirish.
9. Eksperimental tahlil.

Minerallarn itekshirishusullari
Tabiiykimyoviybirikmalarbo‘lmishminerallartarkibinito‘liqvabatafsilaniqlashkerakbo‘lganholatdako‘pinchaquyidagi: rentgenometrik, termik, spektral, kimyoviytahlil, luminessenttaxlil, shlixtaxlili, elektronmikroskopdatekshirish, eksperimentaltadqiqotlarusullariqo‘llaniladi.
Rentgenometrik tahlil. 1895-yili nemis fizigi Rentgen ichigai kkita elektrod kavsharlangan shisha naychadan havoni 10–5 mm simob ustuni bosimigacha haydab chiqarib,undanelektrtokio‘tkazilganda, elektrodlardao‘zigaxosko‘zgako‘rinmaydigannurlarchiqishinianiqlaydi. Bu nurlar keyinchalik «rentgen nurlari» deb
ataldi. To‘lqin uzunligi 10–2–102 Ǻ bo‘lgan elektromagnit to‘lqinlarrentgen nurlari deyiladi. Rentgen nurlari turli asboblarda olinadi.Lekin ularning hammasida nur olish bir xil prinsipga, ya’ni qatorgayuqori kuchlanish berilganda o‘zidan elektronlar chiqarishi va buelektronlar harakati yo‘nalishida joylashgan, qarama-qarshi qutblangan
elektrodga urilishi natijasida antiqatordan juda katta tezlikdazarrachalar otilib chiqishiga asoslangan.
Tekshirilayotgan moddalarning kristall yoki amorf holatdaliginiva ularning tuzilishini rentgen nurlari minerallarning kristall panjarasigatushirilganda struktura ementlari bilan ta’sirlanishi natijasidahosil bo‘ladigan difraktsion manzara yordamida aniqlash mumkin.Kristall holatdagi har qanday modda aynan shu modda uchun mos
bo‘lgan strukturaga ega bo‘lib, undagi ionlar (atomlar) o‘ziga xostartibda joylashadi. Ma’lumki, ba’zi minerallarning kimyoviy tarkibibir xil bo‘ladi. Masalan, rutil-brukit-anataz, kvars-tridimit-kristabolityoki kalsit-aragonit minerallarning kimyoviy tarkibi o‘xshash, lekinular strukturasini tashkil qilgan zarrachalarning bir-biriga nisbatan26turlicha joylashganligi bu moddalar strukturasidagi va boshqa xossalaridagifarqni keltirib chiqaradi. Ikkinchi tomondan, kimyoviy tarkibibir-biridan boshqacha bo‘lgan bir qancha minerallar, masalan, flyuorit,uraninit, tserianit, tarianit va boshqalarga kation va anionlarningjoylashishi o‘xshash bo‘ladi. Bu moddalarning strukturaviy parametrlarikimyoviy tarkibiga bog‘liq ravishda bir-biridan farq qiladi.Kristall panjara tekisliklari orasidagi masofaning qiymati minerallarstrukturasi haqida ancha aniq ma’lumot beradi. Chunki u ion vaatomlar joylashishi davriyligi bilan bog‘liq. Atomlar tekisliklari esaatomlarning fazoviy panjarada koordinata o‘qlariga nisbatan joylashishigabog‘liq.