Mavzu: Minerallarning o’rganish usullari. Reja

Debay usuli shunday muhim afzalliklarga egaki, u mineral massalarnishu bilan birga yashirin kristallangan va mayin dispers moddalarniham o‘rganishga imkon beradi. Shuning uchun ham mineraloglarishida minerallarni aniqlash maqsadida keng qo‘llaniladi. Odatda«debaegramma» deb aytiladigan rentgenogramma maxsus kameradayorug‘lik sezuvchi plyonkaga tushirib olinadi. Shu plyonka ishlanganidan
keyin unda to‘q-ochligi turli bo‘lgan chiziqlar-yoychalarko‘rinadi (tekshirilayotgan modda kukuni bo‘laklarining zichroq joylashgantekisliklaridan qaytgan rentgen nuri konuslari bilan hosil qilinganhalqalarning qismi). Olingan debaegrammani tashqi ko‘rinishidantekshirilayotgan moddaga o‘xshab ketadigan tekshirib ko‘rilganboshqa moddalar debaegrammasi bilan taqqoslab (chiziqlarning to‘qochligigava tekisliklar orasidagi hisoblab chiqilgan masofaga qarab)berilgan mineralni aniq bilish mumkin.
Termik tahlil amaliy ish uchun rus akademik olimi N.S.Kurnakovtomonidan kiritilgan bo‘lib, u haroratning ko‘tarilishi bilano‘sha tekshirilayotgan mineralda yuz beradigan o‘zgarishlarga fizik vakimyoviy almashinishlarga (suvning ajralishi, oksidlanishi, qaytarilishi,boshqa polimorf turiga o‘tish va h.k.) bog‘liq bo‘lgan endo- vaekzotermik effektlarni bilish maqsadida moddalarning qizdirish (yokisovitish) egri chiziqlarini olishdan iboratdir.Egri chiziqlarni yozib borish odatda avtomatik ravishda maxsusto‘siq bilan ajratib qo‘yilgan tigelga tushirib qo‘yilgan kombinatsiyalashtirilgan
(oddiy va differensial) termopara bilan tutash yozib boruvchipirometr yordamida bajariladi.
Bu usul mineralogiyaning amaliy ishlarida ko‘z bilan (yoki boshqausul bilan) aniqlash qiyin bo‘lgan yashirin kristallangan va mayin27dispers moddalarni tekshirishda qo‘llaniladi. Bir qator mineral mahsulotlar(kaolin, glinozem gidratlari, temir gidrooksidlari, karbonatlar,xloritlar va boshqa minerallar) uchun mineral turlarini aniqlashgayordam beradi.
Kimyoviy tahlil – bu asosiy tekshirish usulidir.Kimyoviy tahlil uchun tayyorlangan material ilgari spektral tahlilqilinmagan bo‘lsa, avval shunday taxlil qilinishi kerak.To‘liq kimyoviy tahlildan og‘irlik foizi hisobida olingan ma’lumotlarni
mineralning kimyoviy formulasini ishlab chiqish uchun atom(molekulyar) miqdoriga aylantirib hisoblab chiqish kerak. Shumaqsadda har qaysi elementning (oksidning) og‘irlik miqdori atomog‘irligiga (oksidning «molekulyar» og‘irligiga) bo‘linadi. Olinganson mineral tarkibiga kiruvchi shu elementlarning (oksidlarning)qanday nisbatda bo‘lganligini ko‘rsatishi lozim. Shuni uqtirib o‘tishkerakki, komponentlar (elementlar)ning kimyoviy tahlillardan olinganma’lumotlardan hisoblab chiqilgan nisbati o‘sha tahlillarning etarlidarajada juda aniq bo‘lmasligidan yoki boshqa sabablarga ko‘ra hechvaqt butun sonlar nisbatida bo‘lmaydi. Buni ko‘rsatish uchun ikkitamisol keltiramiz.