Mineralogiya

Oltingugurt - S. Ko`pincha toza holda bo`ladi, ammo ba`zan- gil, yoki organik moddalar, neft tomchilari, gaz va boshqalar bilan mexanik aralashma holda bo`ladi. Ayrimda oltingugurt tarkibida 5% selen bo`lishi mumkin. Rombik singoniyali, ayrimda rombodipiramidal shakllarda uchraydi. Oltingugurt yaxlit, tuproqsimon massalar holda topiladi. Buyraksimon, oqiq - tomma shakllarda bo`ladi. Rangi -to`q sariq, limon-sariq, asal-sariq, sariq, kulrang-sariq, qo`ng`ir va qora. Kristallari olmosdek, ba`zan yog`langandek yaltiraydi. Toza kristali nurni yaxshi o`tkazadi. Oltingugurtning qattiqligi - 1-2, ancha mo`rt, ulanish tekisligi mukammal, solishtirma og`irligi 2,05-2,08. U elektr va issiqlikni yomon o`tkazadi (yaxshi izolyator). Oltingugurtni boshqa o`ziga o`xshash minerallardan ajratish belgilari - rangi, kichik qattiqligi, mo`rtligi yaltirashi va boshqalar.
Sof tug`ma oltingugurt yer po`stining ustki qismida joylashgan. Oltingugurt turli yo`llar bilan yuzaga keladi: 1) vulqon harakatida qator gazlar bilan oltingugurt havoga uchadi, ba`zilari vulqon mo`rilari, jins yoriqlarida yopishib qotadi. Hozirgi vaqtda vulqonli mamlakatlarda Rossiya (Kamchatka, Kuril orollari), Yaponiya, Italiyaning vulqonlar uchraydigan joylarida solfator manbalarida erigan holda chiqadi va soylar va jarliklarda oqimlar ko`rinishida qotadi; 2) ma`dan konlari oksidlanish zonalarining ostki qismida sulfidlarning, ayniqsa, piritning parchalanishidan paydo bo`ladi; 3) cho`kindi gips qatlamlarining parchalanishidan ham hosil bo`ladi.
Oltingugurt sanoatning turli tarmoqlarida zarur element hisoblanadi. U turli kislotalar tayyorlashda rezina, bo`yoq, gugurt, mushaklar va ayniqsa qishloq xo`jaligi zarar kunandalariga qarshi kurashda ishlatiladi.

OLTINGUGURT VA SHUNGA O`XSHASH BIRIKMALAR

SULFID MINERALLARI
Xalkozin - Cu₂S
Argentit - Ag₂S
Kovelin - CuS
Shtromeyirit- (Ag,Cu)₂S
Xalkopirit - CuFeS₂
Gessit - Ag₂ Te
Kubanit - CuFe₂ S₃
Diskrozit - Ag₃Sb
Bornit - Cu₅ FeS₄
Domeykit - Cu₃As
Prustit - Ag₃AsS₃
Pirargirit - Ag₃SbS₃
Stefanit - Ag₅SbS₄
Polibazit - (Ag,Cu)₁₆Sb₂S₁₁
Kalaverit - AuTe₂
Sfalerit - ZnS
Silvanit - AuAgTe₄
Vursit - ZnS
Nagiagit - AuPb₆(S,Te)₁₄
Kinovar - HgS
Grinokit - CdS
Metasinabarit - HgS
Galenit - PbS
Stanin - SnCu₂FeS₄
Djemsanit - Pb₂Sb₂S₅
Silindrit - Sn₁Pb₃Sb₂S₁₄
Bulanjerit - Pb₅Sb₄S₁₁
Frankeit - Sn₃Pb₅Sb₂S₁₄
Burnonit - CuPbSbS₃
Aykinit - PbCuBiS₃
Vismutin - Bi₂S₃
Tetradimit - Bi₂(Fe,S)₃
Realgar - AsS
Molibdenit - MoS₂
Auripigment - As₂S₃
Tungstenit - WS₂
Antimonit - Sb₂S₃
Alabandin - MnS
Pirit - FeS₂
Kobaltin - CoAsS
Markazit - FeS₂
Ilmenit - FeTiO₃
Lellingit - FeAs₂
Sperrelit - PtAs₂
Oltingugurtli va shunga o`xshash birikmalar Yer po`stida keng tarqalgan birikmalar hisoblanadi. Bu guruh minerallari ximiyaviy birikmalarning turlariga qarab - oltingugurtli, selenli, tellurli, margimushli va surmali turlarga bo`linadi. Ushbu guruh minerallari sanoatda juda katta ahamiyatga ega va turli xil konlar hosil qiladi. Oltingugurt bilan birikma hosil qiluvchi minerallar soni 40 ortiq va ularning aksariyati metall hisoblanadi.
Rentgenometrik ma`lumotlariga binoan sulfidlar va shunga o`xshash birikmalarni ion birikmalar qatoriga va ikkinchidan sof tug`ma elementlar qatoriga qo`shish mumkin. Qutblanish hodisasi kristall strukturalarda qarama-qarshi zaryadlangan qo`shni ionlar elektronlarini qisman birlashishga olib keladi.