Minglab obod qishloqlar bor. Uning ma’muriy markazi-Sore. Bu obod va savdo shahar. Bundan tashqari yaxshi portlar mavjud. Ular orasida Bandar Juz Mashadzara juda yaxshi rivojlangan

Minglab obod qishloqlar bor.Uning ma’muriy markazi-Sore.Bu obod va savdo shahar. Bundan tashqari yaxshi portlar mavjud. Ular orasida Bandar Juz Mashadzara juda yaxshi rivojlangan. Soredan ko’plab davlat binolari va katta sud binosi va yaxshi milliy va davlat bog’i mavjud. Uning kabineti Okumhammadi Ko’charning binolaridan biri bo’lib, yaxshi bino, lekin davlat va hukummat orasida muvozanat yo’qligi sababli vayron bo’lgan. U hali ham yashashga yarooqli. Yangi binolardan biri bo’lgan Shoxi nav bog’I binosi ham yomon bino emas. Bu park, shuningdek, ko’plab yetuk saev daraxtlari bilan yaxshi rivojlangan parkdir. Shuningdek, Soreda katta tosh masjid va katta suv omborlari mavjud. Uning ko’chasi va boozoori juda tartibsiz va eski. Uning ko’chalari ham qadimgi tosh toshlardan qurilgan. Uning binolari butunlay eski koshinlar bilan qoplangan. Ammo Soredan olti chaqirim uzoqda joylashgan Borfurush yomon shaxar emas. From Sore juda gullab yashnagan. Bu shahar eng go’zal shaharlardan biridir. Uning savdoo sotig’i, ekinchiligi ham ancha rivojlanmoqda. Oltimishming aholi isteqomad qiladi. Aholisi ko’p bo’lgan obod qishloqlardan ham ko’p. Aholisi ko’p bo’lgan obod qishloqlar ham ko’p. Aholisi asosan savdogarlar va badavlad kishilardir. Ko’chalari bozorlari obod va tartibli. Yo’lakdagi do’koonlar. Borfurushda ko’plab karvonlar,do’konlar, banklar, tashqi savdo idoralari mavjud. Ko’cha to’liq asfaltlangan. Ular toshlar bilan juda yaxshi qoplangan. Banbakashi do’konlari va avto salonlari va uning mahaliy idoralari binosi juda yaxshi holatda.Borfurush Soredan ham obod u yerdagi hukumat suriya hukumatining bir qismidir. Soredan boshqa bo’lim boshliqlari ham yuboriladi. Eron davlati va Rus konsuli agentligining ishi mavjudligi va u yerdagi chora tadbirlari orqali Borfurushda. Borfurush porti Mashadzarost yaxshi bojxona idorasi bor. Boshqa nuqtalarini bundan tashqari ijaraga beriladigan ko’plabmulk mavjud. Mozamdandning yana bir shahri Omula bo’lib, juda qadimiy shahar. Holia o’sishdan tushib ketdi.Uning fuqarolik holati Sariynikaga o’xshaydi. Eski va tartibsiz. Yaxshi ko’rinadigan binolar mavjud lekin ob havo yomon emas, ham qiyin. Yaxshi electron texnika ular orasida
214

Lorixonda Mirpandjastningmuntazam amiri Mirzomuham Madamxonning mulki Mujshoriilayh Mozandaronning eng badavlat kishilaridan biri hisoblanadi. U Omulu va Lorixonda ko’plab ajoyiob binolar quriladi. Shuningdek ko’chmas mulk ko’p Butun yer tashvishlanmoqda. Bular uchta buyuk mozan yer egalari. Birinchisi Tanokobun yoki Tanokobunda bo’lgan Sipacholar. Boshqacha aytganda bu aslida tenglik. Lekin uning o’zi Tehronda Eronga masul vazirlardan biri. U shuningdek, Kuba yo’nalishi va mahalliy Muhammed Ali Shox asoschisi hisobanadi. Tanukobonu, Nuru va Kachurda ularning har biri Mozandagi gavjum shahar bo’lib ko’plab mulklarga ega. Uning Eronning boahqa hududlarida ko’plab mulklari bor. Har jihatdan u erondagi birinchi shaxs. Ikkinchi Mirza Muhammadxon bu mamlakatning sharafli amiridir. Kalbolininining uchinchi Lutfalixonni Soreda bo’lgan tantanali quyosh. Mushorunilayh har yili yuz ming tuman ko’chmas mulkka ega bo’lib pulparast odam. Mozandaronda boshqa ko’plab harbiy va boy davlatlarning rahbarlari bor. Mozamdaming hukumatiga qarashli zavodlaridan biri SAore shahridan sakkiz mil uzoqlikda joylashgan Ashrofast. U Sore va Asraobod o’rtasidagi yo’lida joylashgan va Kaspiy dengizga yaqin. Bu shaxarning bir tomoni tog’lar bilan o’ralgan. Bu juda yoqimli joy. Sobiq shaharda obodonlik kop bo’lgan, bu shaxarda safaviylar sardorlari kop va hokazo. Uning chiroyli antiqa bog’I bor. U bepul Sarv daraxtlari bilan to’la. Qadimgi saroylar kop, ularning aksariyati vayron bo’lgan va yashash uchun yaroqsiz bu bog’ va binolar juda mustahkam, tosh devorlar bilan oralgan. Bir nechta katta darvozalar somon, sakkizta va bilan qilingan. Uning qalasi va koplab yaxshi toshlari bor. Bir necha marta qilingan. Ushbu bino tort qavatli tog’ orasida qurilgan.Butun qavat shaffof marmar toshlar bilan yasalgan. Hovuz va bino orasidagi marmar suv bilan taminlanadi. Bazi joylarda ular marmar favvoralar va favvoralarning tabbiy holga keltirishdir. Bog’da kiraverishda yaxshi suv ombori qurilgan.

215
Bu bog’da ikkita ajoyib hayot bor va sizning kirishingizga ikkita eshik bor. Binoda juda katta marmar eshik qurilgan. Bir necha qadamlarida o’zining favvorasi bilan mashxur bolgan yana bir bino bor. U jud eski va juda kuchli. Uning ortasida ulkan gumbaz qurilgan. Uning ortasida chiroyli bino qurdilar. Bu gumbaz ostida to’rtburchakli marmar hovuz bolib, uning ortasidan trosh ostidan buloq suvi oqib bir tomondan chiqadi. Ashrasfning butun aholisi uchun suv. Bu buloq suvi. Uning qimmmatbaho suvi esa sholi ekinlariga boradi. Ulardsan biri esa tog’ etagida bunyood etilgan Shox Safiy saroyi bo’lib juda go’zal imoratdir. U marmar toshlar bilan qoplangan. Uning binosi butunlay tosh va oxakdan qurilgan har bir honadonda marmar baseyn qurilgan, hatto birinchi qavatida ham basseyn bolib u yerda suv temir quvur bilan uchinchi qavatga kotarilgann. Uning hayotining ortasida barcha daraxtlar boshlarini korsatadi. U juda chiroyli va toza manzaraga ega. Biror kishi o’sha bino tepasida tursa barchas shaxarliklar durbin bilan qishloqni tomosha qilishadi. Binoning bir tomoni Darvega bir tomoni Ashrafga bir tomoni Sorega bir tomoni Ko’kka qaragan. Bu bino aslida dunyodagi birinchi binolarda biri, vayron bo’lgani achinarli. Bir muddat Mozandarda boo’lganimda Asshrafga davolangani kelardi men esa har safar Shoxi Safiyobod istiroxat bog’I va chashman Ashraf saroyiga borib turdim. Qulning boshiga bir sog’inch va tosaddan bo’sh va odamsiz qoldi. Men juda zerikdim.
Bu e’lon qilingan Mozandardagi vaziyatning qisqacha mazmuni edi. Men qarovchi sifatida Mozandarda deyarli tort yil turdim. Men bu yerning ahvolidan toliq habardorman. Ularning barchasini batafsil yozish uchun kop vaqt kerak boladi. Tog’risi men Soreda yashardim. Aholisi bilan yaxshi munosabatda bolganman. Chet ellik bo’lgani va diniy tafovvutlari tufayli kopchilik uni hurmat qilgan. Barcha rasmiy mehmonlarni taklif qilishdi. Men ularning hojatxonalariga borardim.
216
Bazan erkak bilan otasi va Mozandaron a`zolari ular ham kuzatildi. Men ularga sdoqat bilan xizmatkordek muomila qildim,va past odamlar bilan menda mahoratdan boshqa hech narsa yoq edi. Mozandar xalqi tabib bilan yoki misqul bilan musofir bilan muomila qilgan.Xizmatkor Soraning boshqa odamlari kabi kasal va notinj emas, o`z yurtida xalq bilan til topishmaydigan o`shao dam. Men hech qachon buyuk va yaxshi tashkil etilgan odamlar bilan aloqani uzmaganman. Men ham qulimdan kelganicha Mozandar xalqiga xizmaz qilganman.Xizmatkorning muomilasi ham yomon emas, yaxshi odamlar orasida obro`-e`tiborim bor edi.Eng muhimi, Mozandaronning eng ulug` odamlari bilan do`stlik bog`lagandan.Olimlar va tuzum egalari banda bilan do`stona va qo`llab- quvvatlovchi munosabatdda bo`lganlar.Jumladan, xizmatkor Qosimxon Abdulmalikning ukasi kabi do`stlardan biri Xuzobun Xoqonsartib va Abdulmalikning raisi Mozandarning ishtiyoqli yosh tadbirkorlaridan edi. Zog`maraning qarorgohi o`z qabilasining odamlari orasida bo`lgan va tizimningf boshlog`I uning taxri ostidagi Abdu-al Malika edi. Za hukumati va rahbariyati ham Mushruk Laik tarafdori bo`lib, u Huzabri okoni laqabi va serjant lavozimiga ega edi. Yo`l boshida holimlardan birini o`ldirib, yo`lda halok bo`ldi. Darhaqiqat uning xizmati Iddae Salahdar jangiga ketayotgan Tumon amiri Nemonxon boshchiligida Muhammadalishohning o`ldirgani haqida mish mish tarqatish uchun yetarli edi. O`sha tarixdan u to`qqiz nafar ayolni xafsiz joyga olib ketgan va u ham Mozandarning rahbarlaridan biri edi. Biroq u o`z xalqining odami bo`lgani uchun uni yomon ko`rishdi va davlatni tark etishni so`rashdi. Hoqonlik Hujabr ko`pchilokka manzur bo`lgan muvozanatli yigit. Fikrlari munavvar edi, doim Fransiadan tarjima qilingan yaxshi romanlarni o`qirdi. Ko`pincha men borib bir muddat qoldim.Bismer-mehmondo`st va yoqimli uy egasi.
217
U xizmatkorga birodardek mehribon bo`lib, Snessning hamma ishlarida maslahat qilardi. U xizmatkoridan sirini yashirmasdi. Men har doim kerakli maslahatlarni berdim. U hech qandey tahalluslar uchun uzur so`ramadi. Mening yana bir shaxsiy do`stim Mirzoahmadi Formasuni (farmatsevt) dori sotuvchisi edi.U birodardek edi.Biz vaqti-vaqti bilan bir birimiz bilan yozishmalarni olib boramiz. U juda sodiq va halol yigit.Xizmatkor bilan ham pinhona munosabatlar bor edi, ya`ni itning tarafi minion edi va biz doim birga edik. Ulardan biri Yazdi savdogar Mirzo Hasan, ikkinchisi, o`g`li bilan Mashhad Muhammad Sodiq ukase bilan Shayx Ali isimli savdogar xizmatkor bilan juda do`st edi. Ashrafda shaxsiy do`stlarim juda ko`p edi. Ular orasida Ashraf telegraf kompaniyasining boshlig`I Mirzo Maxdinxon ham bor edi, u juda yaxshi odam. Ashrafning oldiha doim borardim. Men telegraf idorasiga uning uyiga borardim. So`rida turganimda muhim bir masala uchun Astrobodga bordim, uning tafsilotlarini Eronning umumiy holatini tilha olhaman. Endi men Eronda Muhammad Madalishoh davrida yangi davlatning buyuk saltanati bowlanishigacha bo`lgan jazo va voqialarni o`tmishdagi holat va voqealar bilan izoqlashga kirishaman.
Siri shundaki, Muhammadalishoh vakillari majlis va parlament kengashi tastiqlangach Erot parlamentiha a`zo bo`lgandan so`ng, avvalgi millat bilan rozi bo`lmagan lekin har doim bir ish qilish istagida bolgan. Ammo u g`arbda erkinlik va zulum asosiga qarshi chiqiw va uning yoq qilish haqida uylardi.
218