Ministirligi
Download 335.25 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- NUKUS – 2023 Ǵárezsizlik jıllarında Ózbekstan ózinen-ózi basqarıw shólkemleri
|
O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI BILIMLENDIRIW, PAN HA’M INNIVACIALAR MINISTIRLIGI NO’KIS INNOVACIYALIQ INTITUTI FINANS HA’M FINANSLIQ TEXNOLOGIYA sirtqi bo’lim ___________________________________ paninen O’ZBETINSHE JUMIS Temasi:____________________________________________ ___________________________________________________ Orinladi: ___________________________________________ Qabılladı:__________________________________________ NUKUS – 2023 Ǵárezsizlik jıllarında Ózbekstan ózinen-ózi basqarıw shólkemleri Joba: Kirisiw Tiykarǵı bólim 1. Puqaralıq jámiyetin qáliplestiriw. 2. Saylawǵa tayarlanıw waqtında jıyınlardı ámelge asırıw. 3. Puqaralar ózinen-ózi basqarıw shólkemleri. 4. Jámiyeti demokratiyalastırıw hám jańalaw. Juwmaq Paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi Kirisiw Puqaralıq jámiyetin qáliplestiriw tiykarında huqıqıy demokratiyalıq mámleketti qurıw Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası menen kepillik berilgen. Onıń 7-statyasında «Xalıq mámleket hákimiyatınıń birden-bir derekyidir»,- delingen. Konstitutsiyaning 2- statyasında bolsa «Mámleket xalıqtıń erk-ıqrarın bildirip, onıń máplerine xızmet etedi», dep aytıp ótken. Házirgi zaman jáhán mámleketliligin tájiriybesinde mámleket zimmasidagi wazıypalar talay ózgerdi. Bul, ásirese, totalitar basqarıw princpı iskanjasidan shıqqan xalıqlar ushın pútkilley jańalıq edi. Atap aytqanda, endi ol kóbirek ekonomikalıq tiykarlardı bekkemlew, social munasábetlerdi tereńlestiriw, adamlar materiallıq hám materiallıq turmıs dárejesin asırıwdıń strategiyalıq principlerıni islep shıǵıw, mámleket qawipsizligin támiyinlew, paraxatshiliqtin bekkemlew hám xalıq aralıq munasábetlerdi rawajlandırıw menen shuǵıllanadı. «Basqarıw wazıypalarınıń tiykarǵı bólegin oraydan wálayatlarǵa, wálayatlardan qala - rayonlardaǵı mámleket hám basqarıw keńselerine ótiwin támiyinlew dárkar. Sol jol menen bul basqısh az-azdan óz-ózin basqarıw jámiyetshilik shólkemlerine de jetip baradı», degen edi Prezident I. A. Karimov Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń 1995-jıl 23-24-fevral kúnleri bolıp ótken birinshi sessiyasında. Bul jol tikkeley mámleketimizde puqaralıq jámiyeti qáliplesiwi hám puqaralar ózin ózi basqarıw principiniń bas baǵdarına aylanıp qaldı1.Mámleket óz wazıypaların orınlawda hákimiyattı kúsheytiw esabına emes, kerisinshe demokratiyalıq faktorlardı keńeytiw, keń xalıq ommasini basqarıwǵa qosıw jolı menen ámelge asırıwı kerek. Onıń ushın jámiyette keń kólemli demokratiyalıq processlerdi tereńlestiriw, Konstitutsiyada kórsetilgeni sıyaqlı,jámiyet ómiriniń barlıq tarawlarında puqaralar aqsha -huqıqların keńeytiw, jámiettiiń hár bir aǵzası social -materiallıq rawajlanıwın támiyinlew, jámiyette siyasiy hám ideologiyalıq xilmaxillikka erisiw tiykarında mámleket monopoliyasın joytıw kerek. Basqasha etip aytqanda, mámleket endi kóbirek puqaralar haqhuquqini kepillikleytuǵın mexanizmge aylanıwı kerek. Bunıń ushın tómendegi tiykarǵı principler zárúrli áhmiyetke iye: 1. Milliy dástúrlerge, xalıq barlıq qatlamları jáne social gruppaları mútajliklerine, xalıq ómiriniń tariyxıy tájiriybelerine tayanǵan halda demokratiyalıq tiykarlardı bekkemlew. 2. Húkimet bóliniwiniń eń demokratiyalıq, eń xalqchil formaların jáne de tereń hám aktivlew engiziw. 3. Basqarıwdı oraylashtirmaslik, respublika hám jergilikli húkimetler wazıypaların anıq belgilew, Oraylıq organdıń kóplegen wákilliklerin jaylarǵa - Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, qala, rayon húkimetleri moynına júklew, biraq bul oraydan alıslaw, hár qanday mashqalanı óz qálewinshe sheshiw imkaniyatın bermeydi. Ekenin aytıw kerek, jámiyeti demokratiyalastırıwdıń taǵı bir zárúrli shárti adamlardıń social dárejesi menen demokratiyalıq ózgerisler pátleri bir-birine qanshellilik uyqas bolıwı bolıp tabıladı. Sol sebepli de demokratiyalıq ózgerisler hám jańa demokratiyalıq processlerdi basqarıwdı, olardı turmısqa qollanıw qılıwdı, eń dáslep, jámiettiiń ózi anglamog'i hám hal qilmog'i dárkar. Bul orında máhellelerdiń ornı hám óz-ózin basqarıw tártipotini qáliplestiriw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Tariyxıy tájiriybe demokratiyalıq processlerdi shetten nusqa alıp, soqır-ko'rona kóshirip bolmaslıǵın kórsetip atır. Demokratiya óz-ózinen vujudga kelmeydi. Oǵan tınımsız umtılıw menen turmıstıń salmaqli sınaqlarına shıdam berip erisiw múmkin. Aziya regioni hám musulman shıǵısındaǵı demokratiyalıq qádiriyatlar hám ózgerislerdiń rawajlanıw tájiriybesi ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa hám ayriqsha dástúrlerge iye. Shıǵısda demokratiya túsinigi awızbirshilik ideyası, jámiyetshilik pikiriniń ústinligi jayinde qáliplesedi. «Biziń mámleketimizde,- dep kórsetken edi I. A. Karimov,- demokratiyalıq processler xalqımızdıń nızamdı húrmet etiwi, nızamǵa boysınıw etiwi sıyaqlı pazıyletlerge uyqas túrde rawajlanıwı zárúr. Etikalıq, ruwxıy qádiriyatlar siyasiy munasábetlerde de ústinlik kásip etiwi dárkar. » Bunday qádiriyatlar respublikamız sharayatında áwele xalıq tıǵız jasaytuǵınlıq máhellelerde qáliplesedi. Sol sebepli respublikamızda ǵárezsizlik jıllarında sociallıq-siyasiy turmısda, demokratiyalıq processlerdi tereńlestiriwde máhelleler rolin asırıwǵa úlken itibar berildi2. Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń 105-statyasında aytılıwına qaraǵanda, «Qalasha, awıl hám awıllarda, sonıń menen birge, olar quramındaǵı máhelleler hám de qalalar daǵı máhellelerde puqaralardıń jıyınları ózin ózi basqarıw organı bolıp, olar eki yarım jıl múddetke baslıqtı (aqsaqaldı ) jáne onıń máslahátchilarini saylaydı. Ózin ózi basqarıw shólkemlerin saylaw tártibi, iskerligin shólkemlestiriw hám de kepillik sheńberi nızam menen belgilenedi». Haqıyqattan da, máhelle - Orta Aziyada qalalar ishindegi aymaqlıq birlik bolıp, ol bizge ótken zamannan miyraslar bolıp qalǵan. Arablar istilosi hám islam dini qabıl etilgeninen talay ilgeri payda bolǵan máhelle sheklengen aymaqta jasawshı adamlar birlespesi bolıp, ol jaǵdayda adamlar tek qońsılasshılıq sabaqları menen emes, bálki júzlegen jıllar dawamında jaratılǵan ishki tártip-qaǵıyda, ruwxıy -etikalıq normalar, úrp-ádetler hám dástúrler menen belgilengen. Sol sebepli de odan mińlaǵan kisilerdi aktiv socialliq ómirge qosıwdıń nátiyjeli quralı retinde paydalanıw kerek. Ań hám oylaw menen baylanıslı bolǵan processler bárháma qıyınshılıq menen ámelge asırılǵan. Atap aytqanda, jıllar dawamında ongimiz hám oylawimizga sińip ketken jalqawlıq, imonixtiyorimizni «yuqori»ga tapsırıp qoyıw illetleri búgingi demokratiyalıq processlerge tosıq bolıp atır. Onıń unamsız aqıbetleri tereńlesip baratırǵan jańalanishlar mánisin ańǵarıwǵa, pútkilley jańa turmıs táriziniń qáliplesiwine, insan haqhuquqlarining keńeyiwine hám jámiyette shaxs roliniń asıp barıwına tosqınlıq qılıp atır. Social turmıstıń hámme tarawların demokratiyalaw, ózin ózi mekeme ete alıw pazıyletlerin kúsheytiw, óz ómirin ózi shólkemlestiriw principlerıni kúndelik iskerlikke aylandırıw asa quramalı sociallıq-ekonomikalıq process. Ol siyasiy, ekonomikalıq, huqıqıy hám ruwxıy -etikalıq tarawlarda jańasha oylaw tárizin talap etedi. Bul process shın mániste hár bir puqara miyneti,jaratıwshılıq qábileti arqalı óz turmısın izga salıp qoyıwı tiykarında pútkil jámiyet ómirin mazmunan jańalaw, oǵan pútkilley jańa tús baxsh etiw menen baylanıslı. Bul óz gezeginde jámiyeti tupten reformalaw processinde puqaralardıń óz-ózin basqarıw jergilikli shólkemleri iskerligin tupten ózgertiwdi, onı milliy dástúrler hám jáhán tájiriybeleri tiykarında qaytaldan shólkemlestiriwdi talap etedi. Ózbekstan Respublikasında xalıq deputatları jergilikli Keńeslarini ush aymaqlıq buwınǵa bolıw múmkin. Birinshi aymaqlıq buwınǵa xalıq deputatları qala, rayonǵa boysunatuǵın qalalar, qalalar daǵı rayon keńesleri kiredi. Ekinshi aymaqlıq buwınǵa xalıq deputatları rayon, Tashkent qalasındaǵı rayon, qala keńesleri kiredi. Úshinshi aymaqlıq buwınǵa bolsa xalıq deputatları wálayat, Tashkent qala Keńesleri kiredi. Xalıq deputatları jergilikli Keńesleriniń barlıq buwınları huqıqıy shaxs esaplanadılar hám olar nızam menen óz ixtiyoriga berilgen qálegen máselelerdi ǵárezsiz sheshiwge haqılıdirlar. Máhelle ózin ózi basqarıwdıń tiykarǵı buwını. Bul xalıqtıń social máselelerin sheshiwde zárúrli rol oynaydı. Máhelle Orta Aziyada áyyemginen aymaqlıq -basqarıw birlik esaplanadı. Bul jerde hár bir jasawshı táǵdiri, arzıw- úmiti, turmısqa hám adamlarǵa munasábeti qatań qadaǵalawda turǵan. Birbiri menen esaplawıp jasaǵan. Usınıń menen birge máhelleshilik uzaq dástúrlerge hám xalqımız tariyxına, onıń bay ruwxıy -etikalıq úrp-ádetlerine baylanıslı bolǵan úlken turmıs mektep. Ózbekstanda ózin ózi basqarıw shólkemleri hám jergilikli húkimetler iskerligin jetilistiriw tiykarında mámlekette demokratiyalıq processlerdi tereńlestiriw maqsetinde Joqarı Keńestiń 1993-jıl sentyabrde qabıl etken «Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri tuwrısında»gi nızam, bólek áhmiyetke iye boldı. Túpkilikli reformalar dáwirdiń eń zárúrli hám aktual talaplarına muwapıq tárzde júzege kelgen bul nızam sociallıq-siyasiy, ruwxıy turmısımızdıńda úlken waqıya boldı. Ózbekstanda óz-ózin basqarıwdı shólkemlestiriw jáne onı ámelge asırıw Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasında da bólek aytıp ótken. Onıń 105- statyasında «Qalasha, awıl hám awıllarda, sonıń menen birge, olar quramındaǵı máhellelerde hám de qalalar daǵı máhellelerde puqaralardıń jıyınları, ózin ózi basqarıw shólkemleri bolıp, olar eki yarım jıl múddetke baslıqtı hám onıń máslahátchilarini saylaydi» delingen. Bunıń menen mámleketimiz birinshi ret puqaralar jıyını ózin ózi basqarıw organı retinde tán alıw etildi hám olardıń huqıqıy mártebesi, kepillikleri nızam jolı menen bekkemlenip qoyıldı3. «Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri tuwrısında»gi Nızamnıń 1- statyasında ózin ózi basqarıw shólkemleri jámiyet hám mámleketlik jumısların orınlawda qatnasıwǵa tiyisli óz huqıqların ámelge asi’riwlerinde puqaralarǵa kómeklesedi, óz aymaqlarındaǵı social hám xojalıq máselelerin sheshiw, ǵalabalıqmadaniy ilajlar ótkeriw, mámleket hákimiyatı hám basqarıw shólkemlerine Ózbekstan Respublikası nızamların, mámleket húkimetiniń qararların orınlawda járdemlesedi. Jergilikli ózin ózi basqarıwdı ańlatiwshı zárúrli belgilerden biri óz iskerligin aymaqlıq princip tiykarında shólkemlestiriw bolıp tabıladı. Málim bir aymaq birlesken jámáát ózin ózi basqarıw keńselerin málim turarjoy jersi, awıl, posyolka, kóshe aymaǵında quraydı. Usı nızamnıń 2- statyasında aymaqlıq jantasıwdıń ózine tán qásiyetleri bólek belgilengen. Atap aytqanda, máhelleler iskerlik kórsetip atırǵan aymaqlar puqaralarina usınısına kóre rayon, qala hákimi tárepinen belgilenip, qabıl etilgen qarar tiyisli hákimlikler tárepinen tastıyıqlanadi. Nızam puqaralar jıyınında yamasa májilisinde qarar qabıllawǵa múmkinshilik jaratıwshı huqıqıy normalar hám jeńilliklerdi kórsetip berdi. Puqaralar jıyını ol jaǵdayda qatnasıw huqıqına iye bolǵanlardıń keminde yarımı, wákiller jıynalısı bolsa delegatlarning úshten eki bólegi qatnasqanda nızamlı kúshke kiredi. Jıyındı baslıq yamasa onıń máslahátchilaridan biri júrgizedi. Qararlar ashıq dawıs beriw jolı menen qabıl etiledi hám ol hákimge jiberiledi. Bulardıń hámmesi jergilikli óz-ózin basqarıw keńseleri iskerliginiń demokratiyalıq tiykarları jergilikli jaǵdayǵa jaqınlashtirilganini, artıqsha keńsepazlarǵa toqtatıw berilgenin hám xalıqtıń jámiyeti basqarıwda múmkin shekem kóbirek qatnasıw etiw múmkinshiliklerin keńeytiwge xızmet etedi. Puqaralar jıyını kepillikleri keńeytirildi. Olar nızamnıń 17- statyasına muwapıq mámleket hákimiyatı hám basqarıw shólkemleri menen kelisken túrde sawda, ulıwma awqatlanıw hám xalıqqa materiallıq -xojalıq xizmet kórsetiw kárxanalarınıń jumıs waqtın xalıqqa qolay halda belgilewleri, basqarıw komissiya tashkil etisleri múmkin. Bul mámlekette puqaralar aktivligin asırıw, sol tiykarda óz turmısın jolǵa qoyıw hám jámiyet ulıwma túsin qáliplestiriw imkaniyatın beredi.Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń mámleket «Máhelle» qayırqomlıq fondın shólkemlestiriw tuwrısındaǵı 1992-jıl 12- sentyabr degi hám de mámleket «Máhelle» qayırqomlıq fondına aqsha ajıratıw tuwrısındaǵı 1992-jıl 8-oktyabrdagi húkimleri úlken siyasiy jáne social áhmiyetke iye boldı. Usı waqıtta máhelle komitetleri óz aymaqlarında jasawshı jarlı shańaraqlarǵa, mayıplarǵa, jalǵız ǵarrılarǵa materiallıq járdem beriw hám de xalıqtı social qorǵaw boyınsha keń kólemli islerdi aparıp atır4. Húkimet daslep byudjet esabınan 25 million swm aqsha ajratdi. Bul orınlarda máhelleler rolin asırıw, olar iskerligin jetilistiriw ushın qolay múmkinshilik bolıp tabıladı. Keyingi jıllarda da puqaralardıń turmıs tárizine, olardıń xulqi hám keyipine ádetde awıl hám máhelle komitetlerine saylanatuǵın húrmetli aqsaqallar tásir kórsetiwshi tiykarǵı kúsh ekenligin esapqa alıp awıl hám máhelle komitetleriniń roli hám abıraysın jáne de lew hám qollap- quwatlaw ilajları ko'rildi. Mámlekette máhelle komitetleri baslıqları hám de xatkerlerine aylıq mıynet haqı belgilendi. Qısqa waqıtta bul maqsetlerge jergilikli byudjetten 10 million swmga jaqın aqsha ajıratıldı. 1994-jıl aqırlarına kelip respublikada 12, 4 mıń máhelle qáliplestirildi. Olar óz xızmetlerinde Ózbekstan Respublikası nızamshılıǵına, ózleri haqqındaǵı Qaǵıydaǵa, jergilikli hákimiyattıń máhelle puqaralarina jıynalısı haqqındaǵı qararlarına ámel etip jumıs tuta basladılar. Ózbekstanda puqaralardıń óz-ózin basqarıw shólkemlerin jetilistiriw kúndelik turmısımızdıńda demokratiyanı tereńlestiredi, mámleket rolin az-azdanlıq menen jergilikli organlar moynına júkleydi. Bul házirgi zaman jáhán aldıńǵı tájiriybelerine sáykes keledi hám dúnyalıq mámleket principlerıni boyitadi. Joqarıda ózbektiń máhelle-máhelle bolıp birlesip, ózin ózi mekeme etip jasaw táriziniń túbirleri oǵada tereń ekenligi aytıp ótildi. Endi olar iskerligin jańa sharayatlarda, jańasha mazmun menen bayıtıw da turmıslıq zárúriyat bolıp qaldı. Bul boyınsha keyingi jıllarda Chilonzor rayon hákimligi hám xalıq deputatları rayon Keńesi ibratlı islerdi ámelge asırdı. Olar máhelle ahlining kóp ásirlik tájiriybelerinen hám eń odilona basqarıw usılınan nátiyjeli paydalanıw maqsetinde jerlerdi da máhellelerge aylandırıwǵa qarar etdiler. Rayon aymaǵında aldınan ámeldegi bolǵan 19 máhelleler qatarına jerler hám bir qatar turarjoylarda jańatdan islengen 25 máhelle qosıldı. Olar sanı 44 danege jetti. Usı waqıtta bulmanlarda keń kólemli sociallıq-siyasiy, ruwxıy -etikalıq, materiallıq ilajlar ámelge asırıldı. Bular xalıqtı óz ózin basqarıw daǵı qatnasıwın jáne de keńeytirip atır. Sonday etip, 90 -jıllardıń ortalarına kelip, ǵárezsiz Ózbekistonning wálayat hám qalaları aymaqlarında social ózin ózi basqarıw shólkemleri bolǵan máhelleler sanı, olardıń xalıq ortasındaǵı roli artıp barıwı da respublikada socialliq ómirdiń jáne de demokratlashib baratırǵanın kórsetedi. Álbette, keyingi jıllarda ǵárezsizlik sebepli tazadan qaddini ko'tarayotgan máhelleler turmısında túpkilikli ózgerisler júz bergenin o'zo'zini basqarıw shólkemlerine bolıp ótken saylawlar da kórsetdi. Bunı 1996 jıl may-iyun aylarında Ózbekstanda bolıp ótken puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemlerine saylawlar juwmaqlarınan da biliw múmkin. 1996 -jıl 2-oktyabrda Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Sovetiniń náwbettegi jıynalısı boldı. Ol jaǵdayda «Ózbekstan Respublikasında puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemlerine saylawlar juwmaqlari» kórip shıǵıldı. Bul qararda kórsetip o'tilishicha respublikada bul zárúrli siyasiy ilajǵa puqta tayarlıq ko'rildi. Áwele sonı da aytıw kerek, Joqarı Jıynalıs Keńesi 1996 -jıl 13- mart kúni puqaralar jıyınları baslıqları hám olardıń máslahátshileri saylawın ótkeriw máselesin arnawlı talqılaw etdi hám sol tiykarda zárúr shólkemlestiriwshilik jumısları alıp barıldı. Puqaralar jıyınları hám olardıń baslıqları saylawın ótkeriw haqqındaǵı nızam teksti 4 mıń nusqa átirapında kópaytirilib, Qaraqalpaqstan Juqarg'i Kengesi, wálayatlar, qalalar hám rayonlar hákimliklerine ámelde paydalanıw ushın jetkezip berildi. Sonıń menen birge, bul ilajnı uyushqoqlik menen ótkeriwge tiyisli usınısnamalar islep shıǵıldı. Bul «Máhelle» gazetasida daǵaza etildi. wálayat, qala hám rayonlarda puqaralardıń óz-ózin basqarıw jıyınları baslıqları, olar máslahátshileri saylawın ótkeriwge tiyisli ámeliy seminarlar ótkerildi. Bul ilajlarda Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı deputatları, wálayat hákimleri orınbasarları, Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Xatkeriyati juwapker xızmetkerleri qatnasıw etdilar5. Seminar - keńeslerde puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri húkimet wákillik shólkemleriniń isenimli járdemshisi jol menende ózin kórsetip, jámiyette puqaralar kelisimdi bekkemlewge kómeklashayotgani bólek aytıp ótildi. Kem dáramat shańaraqlarǵa hám mútáj adamlarǵa járdem kórsetip atır, aymaqlardı abadanlastırıw maydanınan keń kólemli jumıslar ámelge asırılıp atır. Usı waqıtta maǵlıwmatlarǵa kóre, mámleket awılları hám awıllarında puqaralardıń 1436, qalalarında 117, máhellelerde 5402, sonday-aq awıl máhellelerinde 3305 ózin ózi basqarıw organı bolıp, olardıń baslıqları jámiyetshilik tiykarında jumıs alıp bara basladılar. Samarqand, Namangan hám Tashkent wálayatlarında awıllar úlkengine aymaqtı iyelegenliklerin inabatqa alǵan halda áne sol wálayatlar awıl máhellelerinde ózin ózi basqarıw shólkemleri tuzildi. Saylawǵa tayarlanıw waqtında jıyınlardıń ámeldegi baslıqları iskerligi analiz etildi. Bul jumıs atap aytqanda Samarqand, Qashqadárya, Namangan, Surxondaryo wálayatlarında úlgili ótkerildi. Hámmesi bolıp mámlekette 6 mıń 955 jıyın baslıǵı hám 60 mińnen aslam máslahátshi saylandı. Awıl, awıl hám qalalardıń, qalalar daǵı máhellelerdiń jıyınları baslıqlarınıń 84 procentinen aslamı sol lawazımına ekinshi múddetke saylandı, bul kórsetkish máslahátshiler arasında 65 procentten artıqrog'ini tashkil etdi. Ózin ózi basqarıw shólkemleri basshılarınıń ulıwma maǵlıwmat dárejesi talay asdı. Joqarı maǵlıwmatlı jıyın baslıqları Qaraqalpaqstan respublikasında 68, 6 protsentti, Tashkent qalasında 68, 7 protsentti, Navaiy wálayatında 87, 5 protsentti quradı. 1993-yilgi saylawǵa salıstırǵanda 1996 -yilgi saylaw kompaniyasında hayal-qızlardı jıyın baslıqlıǵı hám jıyın máslahátshileri quramına saylawǵa itibar berildi. Atap aytqanda, jıyın basshıları arasında hayal -qızlar muǵdarı Qaraqalpaqstan Respublikası, Tashkent, Buxara hám Namangan wálayatlarında 20 procentten kóbirekqa, Tashkent qalasında bolsa derlik 2 esege asdı. Bolıp ótken saylaw saylawshılardıń joqarı aktivligi menen ajralıp turdi. Jıyınlar ıskerlik jaǵdayında ótti. Sózge shıqqan kisiler bazar ekonomikası basqıshpa-basqısh ótkerilip atırǵanlıǵı, kúshli social qorǵaw siyasatı yuritilayotganligi, ruwxıy qádiriyatlar hám xalıq dástúrleri tiklenayotganligi, turaqlılıq, puqaralar paraxatshiliqti hám social tatıwlıq támiyinlengenligi ushın Húkimetke minnatdorchilik sózlerin aytdılar. Mámleketimizde 1993-2007-jıllar dawamında puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri huqıqıy tiykarın qáliplestiriw hám jetilistiriw maqsetinde Prezidentimizning 10 pármanı, ministrler Mákemesiniń 11 sheshimi, Parlamenttiń 30 dan artıq Nızamları qabıllandı. Atap aytqanda, Prezident I. Karimovning «Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemlerin qollap-quwatlaw tuwrısında»gi (1998-jıl 23-aprel), pármanı hám Ózbekstan Respublikasınıń 10 jıllıǵı bayramında Prezidentimiz tárepinen 2003- jıldı «Obod máhelle jılı» dep daǵaza etiliwi hám Prezident Buyrıqı tiykarında ministrler Mákemesiniń «Obod máhelle jılı» Programması tuwrısında»gi (2003- jıl 7-fevral ) sheshimi máhálleniń puqaralardıń ózin ózi basqarıw organı retindegi roli hám áhmiyetin asırıw, milliy qádiriyat hám dástúrleri, óz-ara miyir-aqıbet sezimlerin bekkemlew degi orının kóteriw, xalıqtı materiallıq hám ruwxıy tárepten jáne de qollap-quwatlawǵa qaratılǵan. Prezident Buyrıqı menen «Obod máhelle jılı» programmasın islep shıǵıw hám ámelge asırıw boyınsha respublika komissiyası tuzildi.Usı komissiya mámleket, mámleketlik emes hám de jámiyetlik shólkemleri, sonıń menen birge, máhelleler wákillerin keń qosqan halda máhellelarimizdagi ámeldegi máseleler, etiliwi kerek bolǵan islerdi hár tárepleme úyrenip, jıl dawamında ámelge asırılıwı zárúr. Shólkemlestirilgen-huqıqıy, sociallıq-ekonomikalıq ilajlardıń kompleks programmasın islep shıqtı. Usı programma jeti baǵdardaǵı turmıslıq zárúrli máselelerdi óz ishine qamragan. Olar qatarına, atap aytqanda :- máhelle iskerliginiń shólkemlestirilgen-huqıqıy tiykarların takomillashtirish;- máhálleniń materiallıq bazasın rawajlandırıw hám bekkemlew; - máhellelerde isbilermenlikti, xizmet kórsetiw hám sawdanı, kishi biznes salasın rawajlandırıw arqalı jańa jumıs orınlarındı qurıw ; - máhálleniń social infratuzilmasini rawajlandırıw hám ko'-kalamzorlashtirish, balalar sport maydanların úskenelew, jollar, kósheler hám kommunal tarmaqlardı jaramlı jaǵdayda saqlanıwın támiyinlew; - máhelle tárepinen kem támiyinlengen shańaraqlarǵa anıq jónelisli materiallıq járdem kórsetiw hám jas shańaraqlardı qollapquvvatlash; - ǵarrı áwlad wákillerine itibar hám ǵamqorlıqtı kúsheytiw; - máhelleler xalqına medicinalıq hám kórkem oneroriy - kurort xızmeti kórsetiwdi jaqsılaw, balalar sportın rawajlandırıw ; - ruwxıy -etikalıq tárbiya máselelerinde máhelle aktivligin asırıw wazıypaları kiredi. Mámleketimizde basqıshpa-basqısh ámelge asırılıp atırǵan reformalar hám milliy rawajlanıw talaplarınan kelip shıǵıp, 1999 -jıldıń 14-aprelida «Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri tuwrısında»gi Nızam jańa tahrirda qabıllandı. Usı Nızam 29 elementtan ibarat bolıp, oǵan úsh ret ózgertiw hám qosımshalar kiritilgen. Nızamǵa kóre qalashalar, awıllar hám awıllar, sonıń menen birge, qalalar, qalashalar, awıllar hám awıllar daǵı máhelleler puqaralarina jıyınları puqaralardıń ózin ózi basqarıw organlari bolıp tabıladı. Házirgi kúnde respublikamızda 8794 puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri ámeldegi bolıp, olardıń 1629 tasini qalashalar, awıllar hám awıllar puqaralar jıyını, 4887 tasini olar quramındaǵı máhelleler puqaralar jıyını hám de 2278 tasini qalalar daǵı máhelleler puqaralar jıyını quraydı6. Jańa tahrirdagi nızamda aldınǵısınan ayrıqsha túrde fuqarolarning ózin ózi basqarıw shólkemleri ǵárezsizligine tiyisli zárúrli normalar óz hákisin taptı. Atap aytqanda, puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri jergilikli mámleket hákimiyatı sistemasına kirmewi kórsetildi hám olar iskerliginiń tiykarǵı principleri belgilendi. Ózin ózi basqarıw shólkemleri iskerligin muwapıqlastırıw maqsetinde respublika aqsaqalları Keńesi, sonıń menen birge, puqaralardıń ózin ózi basqarıw jumısları boyınsha wálayat, rayon, qala muwapıqlastırıw keńesleri dúzilisi múmkinligi názerde tutildi. 2003-2004-jıllarda nızamǵa kiritilgen ózgertiw hám qosımshalar nátiyjesinde puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri mártebesi jáne de anıqlawtirildi. Usı ózgertiw hám qosımshalar menen puqaralar jıyını túsinigi, dúzilisi, puqaralar jıyınınıń Qaǵıydası, respublika aqsaqallar Keńesi,sonıń menen birge, puqaralardıń ózin ózi basqarıw jumısları boyınsha wálayat, rayon, qala muwapıqlastırıw keńesleri dúzilisi, wákillik norması hákimler tárepinen emes, bálki tiyisli muwapıqlastırıwshı keńesler tárepinen belgileniwine tiyisli hám basqa normalar, sonıń menen birge, puqaralar jıyınınıń ózin ózi basqarıw shólkemleri janında jarawtiruv komissiyasın dúziw, «mahalla qorıqshıi» jámiyetshilik strukturasınıń basshısın belgilew hám strukturaǵa aǵzalar qabıllaw, puqaralar jıyınınıń diniy bilim hám ruwxıy - etikalıq tárbiya máseleleri boyınsha máslahátchisini belgilew kepillikleri nızam menen bekkemlandi. Jámiyeti demokratiyalastırıw hám jańalaw, mámleketti modernizaciya hám reformalaw jolında ámelge asırılıp atırǵan izbe-iz jańalanıw hám ózgerisler procesi «Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri tuwrısında»gi Nızamdı jáne de jetilistiriwdi talap etpekte. Bul óz gezeginde, usı nızamnıń reformalar talaplarına qanshellilik juwap bere alıwın úyreniw, sistemalı analiz qılıw, sonıń menen birge, nızamda belgilengen normalardıń qollanıw dárejesin, jaǵdayın anıqlaw, bahalaw, perspektivasın prognoz qılıw maqsetinde onıń monıtoringini ótkeriw zárúrshiligin payda etti. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2005-jıl 10 -mart daǵı «Jámiyeti demokratiyalastırıw hám jańalaw, mámlekettireformalaw hám de modernizaciyalaw maqset hám wazıypaların ámelge asırıw Programması tuwrısında»gi sheshimi menen tastıyıqlanǵan mámleket qurılısı hám basqarıwı, nızam shıǵarıwshı hákimiyattıń roli hám tásirin kúsheytiw salasında reformalardıń ústin turatuǵın baǵdarların ámelge asırıw konsepsiyasına kóre puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleriniń roli hám wákilliklerin kúsheytiw maqsetinde olarǵa mámleket tárepinen járdem beriw formaların tártipke salıw, orınlarda sociallıq-ekonomikalıq hám de taǵı basqa mashqalalardi sheshiw ushın olardıń huqıq hám wákilliklerin keńeytiwdi názerde tutatuǵın usınısların islep shıǵıw, puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri iskerligine mámleket járdemin kósheytirishga tiyisli shólkemlestirilgen-huqıqıy ilajlar kompleksin islep shıǵıw hám ámelge asırıw belgilengen. Puqaralardıń óz-ózin basqarıw shólkemleriniń jámiyettegi roli hám ornıniń asıp barıwın 2006 -jıl may-iyun aylarında bolıp ótken puqaralar jıyını baslıǵı hám máslahátshileri saylawı nátiyjelaridan da kóriw múmkin. Saylawdı shólkemlestiriw hám ótkeriwde puqaralar jıyınlarına ámeliy járdem kórsetiw ushın mámleket keńseleri tárepinen orınlarda 199 rayon hám de qala komissiyaları tuzildi, 8843 ta jumısshı gruppa dúzildi. Olar quramına «Máhelle» fondı, Ózbekstan eń húrmetlilerdi social qollap-quwatlaw «Haq niyetli» fondı, Ózbekstan hayal-qızlar komiteti hám Ózbekstan social háreketi aymaqlıq bólindileriniń wákilleri kirgizildi. Komissiyalar hám jumısshı gruppalarǵa ishda paydalanıw ushın 12 mıń nusqadan artıq Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyası, «Puqaralar jıyını baslıǵı (aqsaqalı ) jáne onıń maslahatchilari saylawı tuwrısında»gi hám «Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri tuwrısında»gi Ózbekstan Respublikası Nızamlarınıń tekstleri arnawlı baspa etilgen qollanbalar hám puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemlerine saylawlar ótkeriw máselelerine tiyisli bir qansha qóllanba hám qollanbalar jiberildi. Saylawlarda Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı senatining aǵzaları, xalıq deputatları wálayat, rayon hám qala Keńesleriniń deputatları aktiv qatnas etdilar7. Sonı da aytıw kerek puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemlerine saylawlar keń áshkaralıq hám ashıqlıq jaǵdayında ótti. Download 335.25 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|