Ministry of education and science of the republic of kazakhstan

Ключевые слова: стратиграфия, палеоген, олигоцен, миоцен палеофауна, 
носорог, ископаемое животное. 
 
In the article the importance of the study of fossil organisms to reconstruct the physico-
geographical conditions of the past on the example of paleofauna upper paleogen deposits on 
the territory of Altynemel state national Park are presented. The relevance of the study of this 
topic is due to the small study of the paleofauna of Paleogene deposits of the study area, as well 
as the lack of literary data on the problem. The main results of the study of the remains of 
ancient fossil animals giant rhinoceros Paraceralherum zhajrensis, Gleicheniidites senonicus, 
G. confossus, Gleichenia stellate 
Key words: stratigraphy, paleogene, oligocene, miocene of paleofauna, rhinoceros, 
fossil animal 
Алтынемел Мемлекеттік ұлттық табиғат паркі ғылыми маңызды, табиғи әсем, 
басқада қай жағынынан болсын Қазақстандағы ең ерекше көрнекті жерлердің бірі. Оның 
геология мен биология ғылымдарының түйісінде орналасқан палеонтологиялық 
зерттеулерде алатын орны да ерекше үлкен.
Алғаш рет өткен ғасырдың басында, бұл жердегі Қалқан тауларынан, мезозой 
дәуірінің бор кезеңінде тіршілік еткен динозавр сүйектері мен өсімдіктер қалдықтары 
табылған.
1927 жылы Кіші Қалқан тауының оңтүстік-батысында бор дәуірінің 
тұнбаларынан, Ресейдің М.Г.Прохоров басқарған палеозоологиялық экспедициясы, 
динозарлармен тасбақалардың сүйектерін тапты. А.П. Гартман-Вейнберг және 

---

72
Materials of the international scientific-practical conference 
«YOUTH – DRIVING FORCE OF EDUCATION, SCIENCE AND SOCIETY» 
October 25-26, 2019 
И.А.Ефремовтың анықтаулары бойынша траходонтты динозаврлар – Trachodontidae 
және Deinodontidae тұқымдасына жататын Carnosauria жыртқыш динозаврлардың, 
сонымен қатар Ornithomimidae сүйектері көп кездеседі (Ефремов, 1944) [1].
Ортоподтардың Ceratopsidae, Stegosauridae, Acanthoopholidae, тұқымдастарының
және цератопсидтің (Triceratops), зауроподтың (Titanosauridae) сүйектері бар екені де 
анықталды (1-ші сурет). Солармен бірге тасбақалардың Trionychidae, Testudinidae 
тұқымдастарының сүйекетері де табылды (Рождественский, 1964). Кейінірек осы 
жерлерден тасбақаның бір жаңа түрі - Adocus dzhurtasensis анықталып жазылды 
(Данилов и Сыромятникова, 2009) [2].
Үлкен Қалқан тауының осы бор кезеңінің соңына жататын тұнба қабаттарынан 
ағаштардың жапырақтарының таңбаларымен діңдерінің жартылай тасқа айналған 
сынықтары табылды. Олардың ішінде: Taxodium dubium, Trochodendroides arctica, T. 
Elliptica, Trochodendroides sp., Nordenskioldia borealis, Platanus cf. schmidtii, Guercus sp., 
Paliurus cf., colombii, т. б. түрлері бар. (Ерофеев, Мақұлбеков,Пономаренко, 1972; 
Мақұлбеков, 1974). Осы жерден, З.К.Пономаренконың анықтауы бойынша, ашық 
тұқымды және жабық тұқымды өсімдіктердің тозаңдары көп табылды [3].
Папоротник тәрізділерден Gleicheniaceae тұқымдастарының түрлері көп кездеседі 
– Gleicheniidites senonicus, G. confossus, Gleichenia stellate, G. rara, G. dicarpoides. Тағы 
көп кездесетіндер – Sphagnum sp., Leiotriletes sp. Polypodiaceae тұқымдасының – 
Cyathidites australis, C. punctatus, Matonisporites sp., Lygodium subsimplecs, Anemia 
perforate, Concavispoites ranulosus, Camarozonosporites rarus, Foueosporis trianculus 
түрлері аз және Granulatisporites dailyi, Stenozonotriletes radiates, Carnisporites sp., 
Divisisporites euskirechenensis, Selaginella kemensis түрлері бірен саран кездеседі. 
Бұлардың көпшілік түрлері бор кезеңіндегі сенонның соңғы кездеріне жататын 
тұнбаларға тән өсімдіктер [4].
1- сурет. Кіші Қалқан тауларында табылған динозаврлардың тұқымдастары:
а - Trachodontidae, б - Ornitomimidae, в - Ceratopsidae, г - Stegosauridae, д - 
Titanosauridae 
Осы табиғат паркінің солтүстік шығысында орналасқан Ақтау таулары 
палеонтологиялық қазба жануарларымен, өсімдіктерімен және геологиялық әр түсті тұнба 
қабаттарымен де әлемге белгілі. Ақтау таулары, дұрысын айтқанда тасқын су шайуынан 

---

73