Miqyoidagi yog‘liy ekinlarga mansub

Jahon miqyoidagi yog‘liy ekinlarga mansub  Kungaboqar (Helianthus annuus L.) ning yog’ sanoatidagi ahamiyati .
O.X.OMONOV1, B.X.AMANOV3
1Toshkent davlat agrar universiteti
2Chirchiq davlat pedagogika instituti Genetika va evolyutsion
biologiya kafedrasi
Kalit so’zlar: Urugʻ, moy, ekstraktsiya, palma moyi, balki moy
Kirish :
Kungaboqar urugʻi moyi linoleik kislotaga, E vitaminiga boy va tarkibida erusik kislota, xolesterol va aflatoksin yoʻq. U xushbo'y va tetiklantiruvchi taʼmga ega. Kungaboqar urugʻi moyi 90% gacha toʻyinmagan yogʻ kislotalariga ega boʻlgan yetakchi oʻsimlik moyi hisoblanadi. Rossiya kungaboqar moyi ishlab chiqarish va eksport qilish boʻyicha dunyoda Ukrainadan keyin 2-oʻrinni egallaydi. Rossiya oʻsimlik moyiga ishlov berish texnologiyasi va uskunalarini takomillashtirish orqali kungaboqar moyi bozoridagi ulushini faol ravishda kengaytirishga harakat qilmoqda. Ushbu 150 t/k quvvatga ega kungaboqar moyiga ishlov berish zavodi 2011-yilda muvaffaqiyatli qurildi. U toʻliq oʻsimlik moyi ishlab chiqarish zavodi boʻlib, urugʻlarga dastlabchi ishlov berish, moyni dastlabki presslash, erituvchi ekstraktsiya va moyga ishlov berish kabilarni oʻz ichiga oladi. Quyida asosiy kungaboqar moyiga ishlov berish mashinalarining oʻrnatish joyi koʻrsatilgan. Bu kungaboqar moyi ajratib olish jarayonini boshlashdan oldin asosiy jarayon. Tozalash mashinalari asosan kungaboqar urugʻlari tarkibidagi qobiqlar va aralashmalarni olib tashlash uchun ishlatiladi. Pishirish mashinasi va maydalash mashinasi kungaboqar urugʻlarining namligini, haroratini va hajmini nazorat qilish uchun ishlatiladi, shunda yuqoriroq darajada moy ajratib olinadi. (Aloqador uskuna: Urugʻ tozalash mashinasi) Moy presslash mashinasi yordamida kungaboqar urugʻlari tarkibidagi asosiy moy chiqariladi va kungaboqar moyi kunjarasi olinadi. Biroq, kungaboqar moyi kunjarasi hali ham yuqori moy tarkibiga ega boʻladi. Moy hosildorligi yuqori boʻlishi uchun moy kunjarasidagi qoldiq moyni ajratib olishda erituvchi ekstraksiya mashinasi ishlatiladi. Erituvchi ekstraktsiyadan soʻng, kungaboqar kunjarasidagi qoldiq moy darajasi 1% dan kamroq boʻladi. Kungaboqar moyiga ishlov berish jarayoni gidratatsiyalash, neytrallashtirish, oqartirish, dezodoratsiyalash va boshqalarni oʻz ichiga oladi. Mumdan tozalash jarayonidan oʻtkazish ham tavsiya etiladi, chunki kungaboqar moyida koʻp miqdorda mum mavjud. Rossiyada kungaboqar ishlab chiqarish asosan Volga federal okrugida amalga oshiriladi, bu yerda mamlakatdagi kungaboqar urugʻlarining 43 foizini yetishtiriladi. Va janubiy hududlar, ayniqsa Rostov viloyati, kungaboqar oʻsimliklarini yetishtirish uchun qulay tabiiy sharoitlarga egaligi tufayli kungaboqar yetishtirish uchun yangi tashkil etilgan hudud hisoblanadi. Rubl kursi tufayli kungaboqar moyi ishlab chiqaruvchilar jahon bozoriga kungaboqar moyini eksport qilish orqali qoʻshimcha daromad olishlari mumkin. Rossiyaning kungaboqar moyi eksporti nisbatan raqobatbardosh va uning eksporti oʻsishda davom etmoqda. Biroq, undagi ichki talab miqdori va bozori oʻzgarmagan. Rossiyada ishlab chiqarilgan kungaboqar moyining aksariyat qismi eksport qilinmoqda, bu asta-sekin Rossiyaning jahon oʻsimlik moyi bozoridagi ahamiyatini oshirishga yordam beradi. Rossiyada palma moyi va kungaboqar moyi asosiy oʻsimlik moylari boʻlib, ikkalasining oʻsimlik moyi isteʼmolida ulushi 90% dan ortiqni tashkil etadi. Rossiya, Argentina va Ukraina asosiy kungaboqar moyi ishlab chiqaruvchilar hisoblanadi. Rossiya kungaboqar moyi ishlab chiqarishni koʻpaytirishga va bozordagi ulushini yaxshilashga harakat qilmoqda. Rossiyada kungaboqar moyiga ishlov berish zavodlarini tashkil etish orqali o‘simlik moyi ishlab chiqarish biznesini yoʻlga qoʻyish uchun katta imkoniyatlar mavjud. kompaniyasi har doim mijozlar soʻrovlarini birinchi oʻringa qoʻyadi. Ushbu yillar davomida biz Zambiya, Meksika, Pokiston, Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Moldova, Gana, Tanzaniya, Avstraliya va boshqa mamlakatlardan boʻlgan mijozlarimiz uchun koʻplab ozuqa moyi ishlab chiqarish zavodi loyihalarini amalga oshirdik. Bizning ilgʻor moyga ishlov berish uskunalarimiz va moslashtirilgan moy ishlab chiqarish jarayonimiz nafaqat moy hosildorligini oshirishga yordam beradi, balki moy ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirishga ham yordam beradi. Natijada mijozlar qisqa vaqt ichida foyda olishlari mumkin boʻladi. Kungaboqar moyiga ishlov berish mashinasi, investitsiya xarajatlari va loyiha hisoboti haqida koʻproq maʼlumot olish uchun biz bilan toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻlaning!.
XULOSA:
Jahon miqyosida hozirdi kunda keskinlik bilan oshib borayotgan dunyo aholisni sifatliy va tabiiy oziq – ovqat mahsulotlari bilan taminlash butun dunyo olimlari oldida turgan eng yirik va dolzart masalalardan biri sanaladi. Shubilan birqatorda subhi damda tez hazim bo’luchi osmlik yog’lari insoniyat uchun juda zarur sanaladi . Ayni damda bepayon dalalarni toldirib ekilyotgan turliy navlarga mansub kunga boqar namunalarni ko’rshmiz mumkun xulosa ornida auyishimiz mumkunkiy hozirgi kunda inson arganizmi tomonidan tez va oson o’zlashtiradigan birqator o’smliklar bilan birga kungaboqarni ko’rshmiz mumkun va shuni alohida takidlash keraki dunyo miqyosida asosiy istemol yog’i ham kunga boqat yogi’.