Ómir qáwipsizligi páni haqqinda tu`sinik. (2 saat)

Tez járdem xızmeti hám «apatshılıqlar meditsinası».Ózbekistan Respublikası Prezidentiniń 1998 jıl 10 noyabrdegi Pármanına muwapıq 1999-2005 jıllarda den – sawlıqtı saqlaw sistemasın reformalawdan etıwden sońházirgi waqıtqa deyin Ózbekstanda «Apatshilıqlar meditsina xızmeti» (HTX) joqarı dárejede xızmet kósetpekte.
Tiykarǵı itibar, tez járdemge mútáj bolǵan kóp sanlı jábirlengenlerge ayrıqsha jaǵdaylar bolǵanda meditsinalıq járdem kórsetıwge tayın bolǵan meditsina kadrlerin tayarlawǵa qaratılmaqta.
Respublika meditsina jokarı oqıw orınları hám orta meditsina oqıw mekemelerinde bunday maqsetlerde «Apatshılıqlar meditsinası» boyınsha talabalar ushın arnawlı kurslar kiritilgen.
Paramedikler – qutqarıwshılar, ot óshirıwshiler, militsiyalardı birinshi meditsinalıq járdem kórsetıw boyınsha professional tayarlaw HTX ushın printsipial apatshılıq esaplanadı.

Apatshilıqlarda tiykarǵı jaraqatlanıwshi faktorlardıń túrlerı.

Fizikalıq faktorlar (elektr togi, puw, joqan hám tómen basim, órt h.t.b.).
Ximiyalıq faktorlar (kislotalar, pestitsitler, záhárlewshi zatlar h.t.b.).
Radioaktiv zatlar (radioaktiv zatlar - uran, plutoniy, radiydiń tarqalıwi) ra­dioaktiv nurlar tásiri.
Bakteriologiyahq faktorlar (júdá qáwipli juqpali kesellikler tinspay, oba, AiJS, shin sheshek, gemoragik lsitpalar ht.b.) dm’ tarqalıwı.
Barlıq meditsina xizmetkerleri hár qiylı jaraqatlar, tosattan júz beretuǵın keselliklerdıń tiykarǵı belgilerin puxta bilıwleri, bul jaraqatlar hám jaǵdaylar payda bolǵanda adamlardiń ziyan kórıw, yamasa keselleniwı qánshelli qáwipli ekenligin biliwı tiyis.
İnsaniyat hám rawajlaniwınin házirgi basqishi ilim pán hám texnikanin jedel rawajlaniwı hám de úlken jetiskenlikleri menen xarakterlenedi. Adamnińmiynet etıw hám dem alıw sharayatların jaqsilaw olardın ómirin uzaytadı. Biraq texnika rawajlaniwı adamǵa Zıyanlı tásirler qáwipin asiradi. Kórilip atırǵan profilaktikalıq shara ilajlarǵa qaramay, transport qurallarinin kóbeyiwı menen olardan jaraqatlanıw jaǵdaylari artip barmaqta. Hár jıli mińlaǵan adamlar transporttan jaraqatlanip nabit boladi, kópshiligi bolsa mayip bolip qaladi. Jaraqatlanǵan adamlardińómirin qutqarip qalıwǵa qaratilǵan sharalar arasinda birinshi meditsinalıq járdemnińáhmiyeti úlken, ol qánshelli tez kórsetilse, nátiyjeliligi sonshelli joqari boladı.
Ózbekistan respublikasında insan ómiri hám salamatlıǵi eńúlken jagdayesaplanadı. Bul Ózbekistan respublikası Konstitutsiyasinda hám Densawlıqti saqlaw boyinsha shiǵarilǵan nizamlarda belgilep berilgen.
Meditsinalıq járdemniń nátiyjeliligi jıl sayin asip barmaqta. Bul eń dáslepki insanlar ómiriniń uzayiwına ahlıp kelmekte. Ózbekstanda ásir baslanganda ortasha ómir 30-45 jas bolǵan bolsa, házir 72-75 jasti quraydı. Densawlıqtı saqlaw tarauındaǵı bul jetiskenlikler, insan salamatlıgı haqqindaǵı ǵamqorlıq etıw mámleketimız xizmetindegi tiykarǵı baǵdar bolip esaplanadi.
Densawlıqtı saqlaw sistemasında tez meditsinalık járdemdi shólkemlestirıw áhmiyetli orındı iyeleydi. Tez meditsinalıq járdem, kerekli áspab-úskeneler menen úskenelengen arnawlı mekemeler tárepinen ámelge asiriladı.
Respublikada meditsina mákemeleri sanı jıl sayin kóbeyip barmaqta, soǵan sáykes vrachlar, feldsherler, medsestralar, laborantlar kóp tayarlanbaqta. Bul ahqc|^a qániygelestirilgen meditsinalıq járdem kórsetıwdı joqarı dárejede alıp barıudı hám emlew nátiyjelerin keskin jaqsilau imkanin beredi. Biraq tez meditsinalıq járdem xizmeti joqári dárejede shólkemlesken bolsa da, tosattan kesellenıw hám baxitsiz hádiyselerde jaqin jerdegi puxaralar vrachqa shekemgi birinshi tez meditsi­nalıq járdem kórsete almasa, kútilgen nátiyjelerge erisip bolmaydı. Mámleketimizdıń barlıq xalqin birinshi meditsinalıq járdem kórsetipqádelerine úyretıwge umtilıwdıń sebebi de mine sonda.
Birinshi tez meditsinalıq járdem kórsetıwdiń ulıwma qádeleri mektepte úyretiledı, ol órt óshirıwler, militsiya xizmetkerleri, transport aydawshilarin tayalaw oqıw baǵdarlamalarına da kirgizilgen. Áskeriy xizmetkerler de tez meditsinalıq járdem kórsetıwdı úyrenedı.
Laborantlar, farmatsevtler, tis texnikaların tayarlaw baǵdarlamasina «Birinshi meditsinalıq járdem páni tiykarlan» oqıwshilarǵa arnap kirgizilgen (1969-j). Nizamnin 33-statyasina muwapıq hár bir meditsina xizmetkeri jaraqatlanǵan adamǵa kóshede, jolda, jámiyetlik orinlarda birinshi shaqirıq bolmasa járdem keliwı hám baxitsız hádiyseler, tosattan kesellenıwlerde birinshi járdemdi durıs kórsete biliwı tiyis. Bul statya bántlerin orinlamaw biziń nizamlarimiz boyinsha jinayat penen birdey esaplanadi. Nizamniń 17-statyasina muwapıq kásibine tiyisli óz waziypaların orinlamaǵan meditsina xizmetkerleri nizam boyinsha jinayat yamasa intizamlıq juwapkershilikke tartiladi.
Jergilikli hákimiyat organları mekeme hám kárxanalar basshilarniń juwapkershiligine birinshi meditsinalıq járdem kórsetip atırǵan meditsina xizmetkerlerine hár tárepleme kómeklesıw, jaraqatlanǵanlardı hám tossattan kesellenip qalǵanlardı jaqın jerge emlew mekemelerine transportirovka qilıw ushın zárúr transport, baylanıs úskeneleri menen támiyinlew shártligin bilıwleri tiyis.
Meditsina xizmetkeri boliwdı qálegen hár bir adam bilip kásiptiń qiyin ekenligin hám oni úzliksiz túrde qunt penen úyrenıw úlken miynet talap etiwın, bilimin toqtawsız bekkemlep hám toltirip bariwı tiyisliligin biliwı shárt.
Meditsina xizmetkeri nawqaslardińómiri hám dártlerin óziniń jeke máplerinen joqari qoyiwı tiyis.
Bizdi qorshap turǵan átiraptiń tosattan bolatuǵın Zıyanlı faktorlari tásirinde adam organizmi xizmetiniń ziyanlaniwı yamasa buziliwı baxitsız hádiyse dep ataladı.
Baxitsiz hádiyseler júz bergende tez járdem orinlarina ayiriqsha jaǵdaylar haqqında tezlik penen xabar etıw tiyis. Bunday jaǵdaylarda birinshi tez meditsinalıq járdemdi kórsetıw júdáúlken áhmiyetke iye. Nawqaslarǵa bunday járdemdi baxitsız hádiyse júz bergen waqıtta hám vrach jetip kelgenge shekem yamasa ziyanlanǵan adamdi statsionarǵa axıl barǵanǵa shekem kórsetıw lazim. Kerisinshe baxitsız hádiyselerde ziyanlanip qalǵan adamlar olardıń tuwisqanları, końsilari yamasa tosattan gezleskenleri jolawshilar birinshi ushiraǵan meditsina mákemesine (dárixana, sanitariya - epidemiologiya toshkalari, balalar baqshasi hám basqalar) múrájáát etedi. Bul mákemelerdiń meditsina xizmetkerlerı tezlik penen járdem kórsetıwleri shárt. Baxitsız hádiyseler járdem kórsetıw júdá qiyin bolǵan sharayatlarda, kerekli áspab - úskeneler, dári - darmaqlar, jariqlıq, suw, issi bólme, járdemshiler bolmaǵan jerlerde júz beriwı múmkin. Usıǵan qaramastan, imkan barınsha tolıq birinshi meditsinalıq járdem lcórsetiliwı zárúr, sebebi keselliktıń bunnan keyingi ótiwı, ziyan kórgen adamnińómiri soǵan baylanislı. Labo­rantlar, farmatsevtler, tis texniklerin oqıtıw baǵdarlamasina «Birinshi meditsinalıq járdem» pániniń kirgiziliwı mine usinin menen túsindiriledi. Baxitsiz hádiyselerde hám tosattan júz bergen keselliklerde tezlik penen qánigelestirilgen birinshi járdem kórsetıwdi bilıw ushin barlıq meditsina xizmetkerlerı hár qiyli jaraqatlar, tosattan júz beretuǵın keselliklerdıń tiykarǵı belgilerin puxta bilıwleri, bul jaraqatlar hám jaǵdaylar ziyan kórgen, kesellengen adam ushin qanshelli qáwipli ekenligine anıq túsinıwleri lazim.