Ómir qáwipsizligi páni haqqinda tu`sinik. (2 saat)

Jaraqatlanǵanlarǵa dáslepki birinshi meditsinalıq járdem kórsetiwdıń ulıwma qaǵıydaları
Jaraqatlanǵanlarǵa birinshi járdem kórsetıwden aldın tómendegi jumıslardı orınlaw kerek:
— jaraqatlanıw sebeplerin joq etıw (mısalı, jaraqatlawshı gazler, záhárler tolǵan xanadan alıp shıǵıw); elektr sımın alıw (elektr toki urǵanda); jaraqatlanıwshınıń jaǵdayın jamanlastıratuǵın barlıq nárselerdi joq etıw (ústindegi júk, diywal bóleksheleri, xanadan yamasa janıp atırǵan orınan alıp shıǵıw);
— jaraqatlanıwshınıń ulıwma awq’alın anıqlaw hám birinshi náwbette adam ómirine hám sawlıǵına eń kóp qáwip tuwdıratuǵın nárseni joq etıw (mısalı, arteriyalar kesilgende qan aǵıwın toqtatıw, dem alıw toqtap qalǵanda hám júrek iskerligi buzılǵan bolsa, jasalma dem aldırıw yamasa júreketi uqalawdı baslaw hám t.b.);
— eger keselge qáwip tuwılmaytuǵın bolsa, birinshi meditsinalıq járdem kórsetıw ushın onı ornınan qozǵaltpaslıq;
— esinen ketkende taslap ketpeslik;
— birinshi járdem kórsetıw ushın jaraqatlanǵannıń kiyimin sheshiw yamasa jaralanǵan ornındaǵı kiyimin qırqıwda judáiqtiyat bolıw zárúr;
— jaraqatlanǵandı abaylaw.
Deneniń birar jeri kesilgende yamasa súyekkleri ashıq halda sınǵanda arteriyadan, venadan hám kapillyarlardan qan aǵıwı múmkin.
Arteriyadan aǵatuǵın qan ashıq qızıl reńli, kúshli qan aǵımı basım astında toqtawsız atılıp turadı. Venadan aǵatuǵın qan toq reńli boladı, jaradan atılıp shıǵadı, kapillyardan qan azıraq muǵdarda áste shıǵadı.

	1-swúret. Deneden qan aqqanda arteriyalardıń sıǵıp qoyılatuǵın orınları. 1-tirsekke tiyisli; 2-nurlı; 3-jelkege tiyisli; 4-ómirge tiyisli; 5-oń uyqıwǵa tiyisli 6-shekege tiyisli 7-shekege tiyisli; 8-shep uyqıwǵa tiyisli; 9-birinshi qol astındaǵı; 10-oń sanǵa tiyisli; 11-shep sanǵa tiyisli; 12-arqa úlken sanǵa tiyisli; 13-ayaq .
2-súwret. Qan aqqanda birinshi járdem (Jgut qoyıw)		3-súwret. Qan aqqanda dize buwınnan joqarısın buwıw (Jgut qoyıw). 1-bilekten; 2-jelkeden; 3-baltırdan; 4-sannan

Arteriyadan qan aqqanda, yirek arteriyalar jaraqatlanǵanda tezlik penen járdem kórsetıw zárúr. Birinshi náwbette tamırdı barmaqlar menen qattı basıp, súyekke sıǵıw kerek. Qan aǵıwda arteriyalardı adam denesiniń qaysı jerinen sıǵıw kerekligi (1, 2 va 3-súwretlerde) kórsetilgen.
Ayaq-qollardan qan aqqanda jaqsısı rezina boǵlam yamasa qolda bar nárselerden- rezina, gezleme párshesi yamasa basqalardan burama baylaw qoyǵan maqul (4-súwret).
Baylap qoyıwda tómendegi jumıslardı orınlaw kerek:
— terige bir neshe qabat qılıp taqlanǵan gezleme (bet oramal qoyıw);
— baylamanı qan toqtaǵansha tartıw;
— baylama astına kún 24 saat dep esaplanǵanda ol qashan qoyılǵanlıǵı anıq jazılǵan (mısalı, 05 saat 35 min.) qaǵaz qoyıw.
Pestitsidler menen záhárlangende birinshi meditsinalıq járdemi kórsetıwdıń ulıwma kórsetkishleri tómendegilerden ibarat. Eger pestitsid dem alıw jolları arqalı ótken bolsa jábirlenıwshini pestitsid sebilgen daladan ashıq hawaǵa alıp shıǵıw kerek. Eger pestitsid terige túsken bolsa, ol halda terini suw aǵımı menen juwıw yamasa artıp taslaw kerek. Eger pestitsid organizmge asqazan-ishek jolı arqalı ótken bolsa, jábirlenıwshige bir neshe stakan suw yamasa kaliy permanganatınıń eritpesi ishtiriledi hám awızǵa barmaqtı tıǵıp qaytaradı (2-3 marta). Sonnankeyin 2-3 qasıqaktivlengankómirmenenyarımstakansuwishtirledi. Demalıwtómenlegendenashatirspirtiiyiskeletiledi, demalıwtoqtaǵandajasalmademaldırıladı.

4-súwret. Ayaq hám qollardan qan aqqanda birinshi járdem kórsetiw.

a) qolǵa;b) ayaqqa.

Súyek sınıwı jabıq hám ashıq tipte boladı. Jabıq sınıwda sınǵan orındaǵı teri hám jumsaq toqımalar jaraqatlanbaydı, ashıq sınıwda bolsa jaraqatlanǵan boladı. Birinshi járdem kórsetiwden aldın sırtqı belgilerine qarab yamasa keseldińózinen sorap jaraqatlanǵan ornın anıqlaw kerek. Sınǵan orın anıqlanǵanan keyin dáslep sawayaq-qollardan, soń jaraqatlanǵannıń kiyim-keyinshegin sheshiw kerek. Ashıq sınıwda kóp qan ketedi, sol sebepli birinshi náwbette qandı toqtatıw zárúr. Jaraqat dógeregindegi terige ёd, spirt yamasa odekolon súrtilgennen keyin on sterillengen bint qoyıp baylanadı. Sonnan keyin sınǵan orın taxtaǵa baylanadı. Taxtanıń uzınlıǵı sınǵan orınǵa jaqın eki buwın jetetuǵın bolıwı kerek (5-súwret).

5-súwret. Qol, ayaq hám bel sınǵanda taxtaǵa baylaw.
I. a-qolǵa;b- ayaqqa. II. a-aldınan kórnisi; b-artınan kórnisi.