Ómir qáwipsizligi páni haqqinda tu`sinik. (2 saat)

5-tema Xaliqti tabiyiy iyis gazinen záhárlaneniwdin’ aldin aliw.
Reje
1.Tábiyiy gaz hám iyis gazinen záhárleniw
2. Jergilikli sharayatta awir gazler payda bolatug’in hám toplanatug’in orinlar 3. Tabiyiy gaz hám iyis gazi menen záhárleniwi menen baylanisli ayriqsha jag’daylar.

Keyingi waqıtlarda respublikamızda tabiyiy hám iyis gazinen záherleniw jaǵdayları menen baylanıslı ayrıqsha jaǵdaylar kóp júz bermekte. Tabiiy gaz plitasi qarawsız qalǵanlıǵı, pechka morısınıń tıǵılıwı, suw ısıtıw shaqapshasınıń qarawsız qaldırılıwı, standartqa juwap bermeytuǵın ısıtıw úskenelerinen paydalanıw hám usınday jaǵdaylar natiyjesinde bir qansha puqaralar ómirden kóz jumǵan.

Joqarıda aytıp ótilgen jaǵdaylar júz berıwıde puqaralardıń qáwipsizlik qaǵıydalarına itibar bermegenlikleri hám qaǵıydalardı bilmegenlikleri, itibarsızlıq ilajlarına qaramaǵanlıǵı sebep bolmaqta.
Qıstıń suwıq kúnlerinde puqaralar úylerin ısıtıw maqsetinde pechkalardan, gaz yamasa hár túrli ısıtıwshı zatlardan paydalanadı.
İsıtıwshı zatlardıń ishinde basqalarǵa qaraǵanda qáwipli bolǵan bul tabiiy gaz esaplanadı.
Tabiiy gazdińhár túrli sebepler menen xana ishine jıynalıwı aqıbetinde partlaw hám janıw payda boladı hámde usınıń natiyjesinde insan túrli jaraxatlar alıwı yamasa ómirden kóz jumıwı hám múmkin.
Bunnan tısqarı, adamlar arasında iyis gazinen záherleniw jaǵdayları hám kóp ushıraspaqta.
İyis gazi - úylerimizde paydalanap atırǵan tabiiy gazdiń tolıq janbawı natiyjesinde payda bolatuǵın gaz.
İyis gazi insan organiziminiń dem alıw jolları hám dem alıw organlarına kúshli tásir qıladı.
İyis gazi dem alıw jolları arqalı organizmdi, oraylıq nerv sistemasın záhárleydi.
İyis gazinen bir qatar organikalıq zatlardı (atseton, metil spirti, fenol hám basqalar) sintez qılıwshı kárxanalarda, garajlarda ventilyatsiya jaman bolǵanda, taza boyalǵan samallatılmaǵan xanalarda, sonday aq, úy sharayatında, ashıq sharayatta tabiiy gaz janıp turǵanda hám pechka menen ısıtılatuǵın úylerde (úy, monsha hám basqalar) pechka qaqpaǵı óz waqıtında jabılmaǵanda záherlenip qalıwı múmkin.
İyis gazinen záherleniw onıńhawadaǵı kontsentratsiyasına hám tásir etiw múddetine baylanıslı boladı. Jeńil turdegi záherleniwde bas qattı awıradı, bas aylanadı, qulaqlar shıńıldaydı, kewili aynıydı, qusıw hám ózin joǵaltıwı múmkin.
Ortasha túrdegi záherleniwde bulshıq etler hálsizlenedi, dem alıwı qıyınlasadı, pulstin urıwı tezlesedi, arteriya qan basımı paseyedi, kewılı aynıydı, aqıl esi páseyedi,uyqısı keledi. Betke sepkil daqlar payda boladı.
Awır túrdegi záherleniwde adam ózin joǵaltadı. Ayaqları kógerip hám aǵarıp, bette sepkil daqlar payda boladı. Pulstiń urıwı tezlesedi, arteriya qan basımı páseyedi, dem alıw qıyınlasadı hám tereńlesedi, bulshıq etler bosasadı, dem alıw toqtaydı hám adam nabıt boladı.
İyis gazinińhawadaǵı ólimge alıp keletuǵın kontsentratsiyası 0,08 protsentti quraydı.
Aldı menen birinshi járdem kórsetıw ushın, záherlengen adamdı tez arada taza hawaǵa alıp shıǵıwı kerek. Kúnniń ıssı waqıtları onı dalaǵa alıp shıqqan jaqsı. Qısqa-qısqa dem alǵanda yamasa dem alıwı toqtap qalǵanda jasalma dem beriledi.
Bul iláj nawqas ǵárezsiz dem alıwına shekem hám biologik ólim túri payda bolǵanınsha dawam ettiriledi. Deneni uqalaw, ayaqlarǵa grelka qoyıw, azıraq nashatır spirtin paydalanıw záherleniwdi toqtatıwına alıp keledi.
Záherlengenlerdi emlewxanalarǵa jatqarıwı kerek, sebebi azıraq waqıt ótkennen keyin ókpe hám nerv sistemalarında awırıwlar alıp kelıwı mumkin. Emlewxanadan shıqqannan keyin nawqaslar terapevt hám nevropatolog baqlawında bolıwı shárt.
Eger nawqastıń jaǵdayı jaqsı bolsa, deneniń joqarı betin qısıp turıwshı kiyimlerden bosatıladı, ıssı shay hám kofe ishkizeledi.
Usınday jaǵdaylardıń aldın alıw maqsetinde, úylerge pechka ornatılıp atırǵan waqıtta onıń jaqsı hám saz halda jalǵanıwı, gaz qulaqları, gaz plitası yamasa pechke bolǵan belgili aralıqta jaylasıwı, úy ishine pechka ornatıwdan aldın onıń morısı sazlıǵın kórip shıǵıw, gaz qulaqlarına balalardıń jaqınlaspawı hám onıń menen oynamawları, qala berse insan salamatlıǵına hám ómir ushın zıyanlı qáwipli bolǵan barlıq zatlar haqqında balalarǵa barqulla úyretip barıw maqsetke say boladı.
Tabiiy ham iyis gazi menen záherleniw jaǵdayları menen baylanıslı ayrıqsha jaǵdaylar júz beriwine tómendegiler sebeb bolıwı múmkin:
- tabiiy gazdiń tolıq janbawı aqıbetinde payda bolatuǵın iyis gazdiń tásiri;
- úy ishlerin ısıtıw sistemalarına tabiiy gazdiń jalǵanıwı talapqa juwap bermewı;
- tabiiy gazden paydalanıwda texnikalıq qáwipsizlik talaplarına juwap bermewı;
- ısıtıw ushın mólsherlengen pechkalar yamasa morılardıń saz jaǵdayda emesligi, jaqsılap tazalanbaǵanlıǵı hám basqalar.
Xanaǵa tabiiy gaz tolıp qalǵanın sezgen jaǵdayda, tez arada tómendegilerdi ámelge asırıw tiyis:
- xananıńáynek-kózlerin ashıp, shamallatıw;
- xanada elektr úskenelerin jaqpaw, janıp turǵan bolsa óshirmew;
- xanada ushqın shıǵarıwshı zatlardan paydalanbaw;
- gaz qulaqların bekıtıw;
- gaz qulaqların bekıtıwdıń ilájı bolmasa yamasa jarılǵan, sınǵan hám tesilgen jerleri anıqlansa, Gaz tarmaqlarınıń avariya xızmetine xabar berıw.
Tabiyiy gaz hám iyis gazi menen záherlenıw jaǵdayları menen baylanıslı ayrıqsha jaǵdaylar júz berse:
- záherlengen adamǵa birinshi meditsinalıq járdem kórsetıwdı biliwımız;
- «103» - telefonı arqalı meditsinalıq tez járdemge;
- «104» - telefonı arqalı gaz tarmaqlarınıń avariya xızmetine;
- «1050» - telefonı arqalı Ayrıqsha jaǵdaylar basqarmasınıń Avariya qutqarıw xızmetine xabar berıwdı este saqlawımız zarúr.