Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети кимё факультети газ кимёси лаборатория машғулотлари

Фторлаш жараёни
Органик модда молекулаларига фтор атомларини киритиш реаксиялари ичида саноат аҳамиятига эгалари қуйидагилар:

1. 
   Молекуляр фторни ва олий валентлик холатида бўлган айрим метал фторидлари (CоФ₃, АгФ₂); бунда асосан органик бирикмадаги водородни фтор билан ўрин алмашиши амалга ошади.
   
2. 
   Водород фторидни метал атоми нормал валентлик холатида бўлган ўз тузларига (АгФ, ҲгФ₂, СбФ₃) таъсири; бунда асосан хлор атомлари фторга алмашади ва фторорганик бирикмалар олишнинг оралиқ босқичлари хлоорганик синтездир.
   

Фреонлар (хладонлар)
Фреонлар деб метан ва этанларни фторхлор хосилаларига айтилади. Булар газ холатдаги моддалар ёки кучсиз хидга эга бўлган, жуда кам токсик ва мутлақо ёнмайдиган қуйи қайнар суюқликлардир. Бундай хусусият уларга совитиш машиналарида совитиш агенти сифатида кенг қўлланилишни таъминлади. Фреонларни аҳамиятли қўлланилиш области – айрим моддаларни аерозол чангитишдир. Фреонлар фторолефинлар ишлаб чиқаришда оралиқ маҳсулотлар ҳамдирлар.
Фреонлар учун кимёвий таркибга мос келувчи қиқартрма номлар белгиланган (фреон-12, фреон -113 ва шу кабилар).
Сўнги рақам фтор атомлари сонини кўрсатади, ўнгдан 2-рақам водород атомлари сонидан битта ортиқ сонни, чапдан биринчи рақам эса молекуладаги углерод сонидан битта кам сонни.
Масалан, фреон-12 да иккита фтор атоми бор, водород йўқ ва бир углерод атоми бор, бу эса CCИ₂Ф₂ формулани беради. Фреон-113 этанни C₂CИ₃Ф₃ хосиласини ифодалайди ва шу кабилар.
Аҳамиятли фреонлар саноатда хлорни фтор билан қуйидаги моддалар хлороформ, тетрахлорметан, тетра- пента- ва гексахлоретан ва метилхлорформ асосида оладилар. Қуйида айрим фреонларнинг номи ва қайнаш (конденсатланиш) ҳароратлари атмосфера босимида келтирилган:

Ф-21(+8,9⁰C) Ф-22 (-40,8⁰C) Ф-23 (-82,2⁰C)



Ф-12 (-29,8⁰С) Ф-13 (-81,5⁰С)

Ф-11 (+47,5⁰C) Ф-114 (+3,5⁰C) Ф-115 (-38⁰C)

Техникада энг катта аҳамиятга эгалари фреон-12, фреон-22 ва фреон-113. Чуқур совитишда қуйи қайновчи фреон-13 ва фреон-23 лар қўлланилади.

Винилхлорид олиш турли услублари ичида 1,2-дихлоретанни термик парчалаш усули энг кўп қизиқиш уйғотади. 1,2-Дихлоретанни термик парчаланиши қайтар мувозанатли ва эндотермик реаксиядир:

400⁰С дан юқори ҳароратларида мувозанат тўлиқ винилхлорид ҳосил бўлиш томонига силжиган ва дегидрохлорлаш реаксияси амалда қайтмас бўлиб қолади. 1,2-Дихлоретанни термик парчаланиш реаксияси механизми радикал-занжирдир:
Занжирни узилиши дегидрохлорлаш занжирини ўсишига жавобгар бўлган радикалларни рекомбинатсияси натижасида амалга ошади.
Саноатда 1,2-дихлоретанни винилхлоридга термик парчаланиши ёқилғи газлар билан 500⁰C га яқин ҳароратда ва 1,5-2,0 МПа босимда қиздирилувчи қувурсимон печларда амалга оширилади. Босим жараённи интенсифитсирлайди ва винилхлоридни реаксия маҳсулотларидан ажратиб олишни осонлаштиради.