Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universitet

Buxoro viloyatining an’analari: Buxoro viloyatining ayrim tumanlari, hususan G’ijduvonda qadimgi urf-odatga ko’ra to’y qizning ota uyida bo’ladi. Ammo deyarli barcha harajatlarni kuyov tomon o’z zimmasiga oladi. G’ijduvonliklar to’y kelinning uyida bo’lishini “qizni uyidan ayirib, olib ketishadi, shu bois ota-onasini ko’rib qolsin” degan ma’noda izohlashar ekan. Buxorolik kelin- kuyovlarning o’ziga xos odatlaridan biri- ularning to’y oxiriga qadar tik turishlaridir. Bu yoshlarning kelgan mehmonlarga nisbatan hurmatini bildiradi. Kelin esa to’y tugaguniga qadar har zamon tazimda bo’lib, salom berib turadi. Har bir xalqning o’zining tarixan shakllanib kelgan an’ana va urf odatlariga ega. Shu jumladan o’zbek xalqi ham yillar davomida shakllanib kelgan, Buxoroda o’ziga xos etnogtrafik tarixiga ega. Shunday an’analar ichida o’zbek xalqining to’ylari qadim o’tmishdan to hozirgacha amal qilinayotgan asosiy marosimlari hisoblanadi. 20-asrning 30- yillari boshlaridagi stalincha qatagon davrida 1000 ga yaqin Buxoro yahudiylari hibsga olingan, sinagogalar, yahudiy maktablari, teatr, muzey va gaz.lar yopilgan. Buxoro yahudiylaridan adabiy esdaliklarning mashhur mualliflaridan biri Solomon Ben Samuel boʻlgan. U 1338-yil Urganchda yahudiy tili lugʻatini tuzgan, Moshe ben Dovud forsiyda poemalar bitgan. XVII asr oxiri –XVIII asr 1-yarmida shoir Yusuf Yagudi (Mollax Iosif ben Isaak)ning "Yetti akauka" asari Buxoroda mashhur boʻlgan. Buxoro yahudiylarining asosiy mashgulotlari savdo,

musiqashunoslik, artistlik, xunarmandchilik boʻlib, keyinchalik maishiy xizmat, pedagoglik sohalari, muhandis, vrachlik kasblarini egallashgan. Buxoro yahudiylari orasidan fan va madaniyatning yirik arboblari yetishib chiqqan: fan doktorlari-professor Yu. I. Ishoqov, I. A. Kalantarov, B. I. Pinxasov, N. M. Mallayev; kompozitorlar - M. Leviyev, S. Yudakov; rassomlar - Yu. M. Yelizarov; Oʻzbekiston xalq artistlari - L. Boboxonov, B. Davidova, I. Oqilov,
M. Yoqubova, M. Shamayeva shular jumlasidandir. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgan 1991-yildan keyin Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi barcha millat va elat vakillarining tili, urfodati, anʼanalariga hurmat bilan munosabatda boʻlishni, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratishni kafolatladi. Buxoroda ikki sinagoga, yahudiy tilida oʻqitiladigan maktab va bolalar bogchasi faoliyat koʻrsatadi. Samarqandda "Shofar" gaz. Nashr qilinadi (1998). Turli diniy marosimlar erkin oʻtkaziladi.E'tiqod bilan bog'liq bo'lgan bir nechta yahudiy e'tiqodlari bor, ularni boshqa xalqlar uchun qabul qilish doim ham oson emas.1. Monoteizm -bitta xudoga sajda qilishni cheklash deyarli noma'lum. Sababi oddiy: tabiiy hodisalar shu qadar bo'linganki, ular muqarrar ravishda turli xil xudolarga tegishli bo'ladi, keyin bu xudolarning har biri topshirilishi kerak yoki ularning nazorati ostidagi tabiiy kuchlar jamiyatga zarar etkazadi. Har bir qadimgi xalqda o'z xudolari panteoni bo'lgan. Ammo hamma o'z panteoniga sajda qiladigan boshqa xalqlarning mohiyatini tan oldi. Qadimgi dinlarda universallik va izchil eksklyuzivlik yo'q. Shunday qilib, Antioxning yahudiylikni yo'q qilishga urinishidan tashqari, qadimgi dunyoda diniy urushlar yo'q! Bir mamlakat boshqasini mag'lubiyatga uchratganda, ikkinchi mamlakat odatda g'olibning asosiy xudosini tan olish uchun talab qilinadi va g'olib bo'lganlar odatda bu marosimdan mamnun bo'lishadi: urushda mag'lubiyatga uchraganliklari boshqalarning asosiy xudosi juda kuchli ekanligini isbotlashdi. Fath qilingan millat dinining qolgan qismi saqlanib qoldi. Faqat yahudiylar umumiy va yagona ilohiy kontseptsiyani e'lon qilishdi: bizning
Xudoyimiz yagona, hamma boshqalar xayoldir. Ma’naviyat- Qadimgi dinlar xudolarni jismoniy narsalar yoki hodisalar bilan uzviy bog'lashgan. Masalan, bular: quyosh, oy, dengiz, unumdorlik, o'lim xudolari. Ko'pincha xudolarga insoniy shakl beriladi. Xudo jismoniy timsolga, shaklga yoki o'xshashlikka ega emasligini da'vo qiladigan yagona qadimiy din -bu iudaizmdir. Qadimgi dunyo xudolari o'zlarining haddan tashqari insoniy istaklarini erkaklar bilan va bir- biriga zid ravishda ko'rsatadigan mayda zolimlar sifatida tasvirlangan. Mutlaq axloqiy barkamollikning hech qanday sharti bu xudolarga taalluqli emas. Faqatgina yahudiy xudosi ushbu tavsifga javob beradi.Qadimgi madaniyatlarda bu yahudiylarning e'tiqodlari bema'ni bo'lib tuyulgan. Ular butun insoniyatning umumiy tajribasi vae'tiqodlariga zid edi. Shuning uchun yahudiylar ko'pincha chet elda hisoblanar edilar.Qadimgi iudaizmning bitta yakuniy xususiyatini ta'kidlash kerak. Qadimgi davr mobaynida yahudiylar diniy e'tiqod va marosimlarning boshqa shakllari bilan tajriba o'tkazishgan. Payg'ambarlar yahudiylarning butlarga sig'inishlari haqida guvohlik berishadi.Bobil asirligida, yahudiylarning ko'p qismi nikohga kirishgan va o'z e'tiqodlarini Bobil davriga moslashtirishgan. Yaqin Sharqda yunon madaniyati hukmronlik qilganda, ko'plab yahudiylar elitaga aylandilar⁸.

2.