Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti Gidrometeorologiya fakulteti Gidrologiya yo’nalishi

Ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar


I. Berilgan: Qashqadaryo daryosi uchun tiklangan kundalik suv sarflari jadvali (1.1 - jadval).
II. Quyidagi ishlar bajarilsin:

1. 
   tiklangan suv sarfi jadvali ma’lumotlaridan foydalanib, daryo gidrografi chizilsin;
   
2. 
   gidrografdan o‘rganilayotgan daryoning suv rejimi fazalari-to‘linsuv davri, kam suvli davr, toshqin davri ajratilsin;
   
3. 
   suv rejimining har bir davri uchun quyidagi elementlar aniqlansin:
   

a) boshlanishi;
b) tugashi;
v) umumiy davom etish vaqti;
g) eng katta-maksimal, eng kichik-minimal va o‘rtacha suv sarflari;
d) oqim hajmi.

4. 
   o‘rganilayotgan daryoning yillik oqim hajmi quyidagi usullar yordamida aniqlansin:
   

a) oylik oqim hajmlarining yig‘indisi sifatida;
b) o‘rtacha yillik suv sarfiga asosan;
v) suv rejimi davrlaridagi oqim hajmlarining yig‘indisi sifatida.
5) suv rejimi davrlaridagi oqim hajmlarining yillik oqimga nisbatan hissalari aniqlansin.
III. Bajarilgan ishning tahliliy bayoni yozilsin.
Ishni bajarish tartibi

1. Tiklangan suv sarfi jadvali ma’lumotlaridan foydalanib, daryo gidrografini chizish.

Daryo gidrografini chizish maqsadida dastlab suv sarfi (Q) va vaqt (T) uchun masshtab tanlandi. Chizilgan gidrografning namunasi 1.1-rasmda keltirilgan.

1.1-jadval.

Qashqadaryo (Varganza)ning tiklangan kundalik suv sarflari (F=468 km²)

Sana	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
1	2,01	2,18	5,00	7,19	7,96	4,12	2,27	1,62	1,35	1,25	1,45	1,88
2	2,01	2,19	4,11	8,58	8,03	4,07	2,27	1,65	1,35	1,25	1,45	2,01
3	2,01	2,19	3,66	8,49	8,42	3,96	2,24	1,65	1,32	1,25	1,45	4,00
4	2,01	2,20	3,31	8,40	7,69	3,89	2,14	1,65	1,32	1,25	1,45	3,49
5	2,01	2,21	3,29	9,15	7,71	3,80	2,14	1,65	1,35	1,25	1,45	3,32
6	2,01	2,21	3,40	8,66	7,59	3,83	2,11	1,65	1,35	1,25	1,45	2,40
7	2,01	2,22	3,66	8,15	7,64	3,58	2,05	1,65	1,28	1,25	1,35	2,40
8	2,01	2,23	3,74	7,74	7,15	3,49	2,10	1,65	1,25	1,25	1,35	2,70
9	2,02	2,23	4,39	7,59	7,05	3,26	2,01	1,65	1,31	1,29	1,35	2,70
10	2,02	2,24	4,62	10,7	6,92	3,15	2,01	1,65	1,35	1,35	1,35	2,70
11	2,02	2,24	4,28	17,1	6,65	3,86	1,96	1,65	1,41	1,35	1,35	2,70
12	2,03	2,25	4,15	13,8	6,52	4,03	1,88	1,65	1,45	1,45	1,35	2,70
13	2,04	2,26	4,06	12,7	6,09	3,33	1,88	1,60	1,43	1,55	1,35	2,70
14	2,05	2,27	6,78	13,1	5,86	3,69	1,85	1,58	1,45	1,62	1,35	2,40
15	2,06	2,27	7,21	13,4	5,77	3,97	1,75	1,55	1,38	1,72	1,35	2,40
16	2,07	2,28	8,78	13,5	5,69	3,50	1,75	1,55	1,35	1,58	1,45	2,40
17	2,08	2,28	8,19	13,2	5,73	3,28	1,75	1,57	1,26	1,51	1,55	2,40
18	2,09	2,29	10,3	12,7	5,59	3,11	1,75	1,55	1,21	1,46	1,55	2,55
19	2,11	2,30	10,4	12,3	5,33	3,99	1,75	1,55	1,15	2,05	1,65	2,70
20	2,12	2,30	9,32	11,6	5,31	2,85	1,75	1,55	1,15	1,78	1,75	2,70
21	2,12	2,30	8,46	10,9	5,13	2,81	1,75	1,55	1,15	1,65	1,75	2,70
22	2,13	2,30	8,17	10,1	4,77	2,70	1,75	1,55	1,20	1,56	1,65	2,55
23	2,14	2,30	8,05	9,00	4,42	2,70	1,75	1,55	1,21	1,55	1,35	2,40
24	2,14	2,30	8,00	8,56	4,40	2,52	1,75	1,51	1,22	1,55	1,25	2,27
25	2,15	2,30	8,08	8,49	4,37	2,40	1,75	1,45	1,22	1,38	1,25	2,27
26	2,15	2,30	8,17	8,29	4,40	2,28	1,66	1,41	1,25	1,35	1,25	2,27
27	2,16	2,30	7,98	8,15	4,48	2,27	1,65	1,32	1,25	1,35	1,25	2,27
28	2,16	2,40	7,05	7,67	4,67	2,27	1,65	1,28	1,25	1,35	1,35	2,40
29	2,17		6,88	7,38	4,57	2,27	1,65	1,32	1,25	1,35	1,45	2,40
30	2,17		7,50	7,37	4,48	2,27	1,65	1,34	1,25	1,35	1,88	2,40
31	2,18		7,00		4,38		1,59	1,31		1,48		2,40
O’rt	2,08	2,26	6,39	10,1	5,96	3,21	1,87	1,54	1,29	1,44	1,44	2,57
Max	2,18	2,55	10,9	43,4	9,18	6,15	2,27	1,65	1,45	2,70	1,88	4,20
Min	2,01	2,18	3,15	7,15	4,00	2,27	1,55	1,25	1,15	1,25	1,25	1,88

2. Gidrografdan o‘rganilayotgan daryoning suv rejimi fazalari-to‘linsuv, kam suvli, toshqin davrlarini ajratish.
Gidrografda suv rejimi davrlari-to‘linsuv, kam suvli va toshqin davrlarining boshlanish va tugash nuqtalarini belgilashda suv sarfining vaqt bo‘yicha o‘zgarishi jadalligi e’tiborga olinadi (1.1-rasm).


3. Suv rejimining har bir davri uchun xos bo‘lgan elementlarini aniqlash.
Suv rejimining har bir davri uchun xos bo‘lgan elementlarni aniqlash gidrograf(1.1-rasm) asosida amalga oshiriladi.


3.1. To‘linsuv davri elementlarini aniqlash:
-to‘linsuv davrining boshlanishi – 28-fevral
-tugashi – 26-iyun
-umumiy davom etish vaqti - 119 kun;
-to‘linsuv davridagi eng katta suv sarfi 17,1 m³/sek ga teng bo‘lib, u 11-aprel kuni kuzatilgan;
-eng kichik suv sarfi esa 2,28 m³/sek ga teng bo‘lib, 26- aprelda kuzatilgan.

-To‘linsuv davridagi o‘rtacha suv sarfini turli usullar bilan aniqlash

mumkin. Quyida to’linsuv davridagi o’rtacha suv sarfini o‘rtacha arifmetik usul bilan hisoblaymiz:

Q_to’lin = Q₁+Q₂ +Q₃ +_… +Q_n /n =2,40+5,00+4,11+3,66 +_….

+2,28/119 = 776,29/119 =6,5 m³/s

Bu yerda: Q₁-to’linsuv davridagi 1-kun suv sarfi;

Q_n-to’linsuv davri oxirgi kunidagi suv sarfi; n-to’linsuv davri umumiy davom etish davri.

- To‘linsuv davridagi oqim hajmini aniqlash:

W_to’lin =Q_to’lin * T =119*86400*6,5 = 66,8*10⁶ m³