Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti Sotsiologiya kafedrasi
Fan: Sotsiologiya tarixi
Mavzu №8:
PSIXOLOGIK (RUHIYAT) SOTSIOLOGIYA
Sotsiologiya kafedrasi dotsenti:
G.Jiyanmuratova
REJA: Psixologizm va sotsiologiya: - XIX asr oxirida biologik-naturalistik nazariyaning inqirozga yuz tutdi.
🞂
Eksperimental psixologiya paydo bo‘ldi va fan sifatida
institutsionallashdi. - XIX asr oxirida turli hodisalar va fanlar doirasidagi muammolarni yechishda psixologizm qo‘llanildi (gnoseologiya, mantiq, estetika, lingvistika, tarix va b.).
- Psixologizm — «ikkinchi pozitivizm» (maxizm, empiriokrititsizm) xarakteristikasi.
- XIX asrning uchinchi choragida psixolog olimlar tomonidan yuksak psixologik funksiyalarni psixologik funksiyalarni faqatgina fiziologik jarayonlar bilan izohlab bo‘lmasligini aniqlandi, sotsial omillarni ham o‘rganish kerakligi hàqèäàä xulosaga kelindi.
- Sotsiologlar motivatsiya muammolari va sotsial harakatning psixologik mexanizmiga katta e'tibor qarata boshladi.
- Bu ikki harakat natijasida sotsiologiyada psixologik yo‘nalish paydo bo‘ldi.
Psixologik sotsiologiya yo‘nalishlari: - psixologik evolyusionizm;
- instinktivizm;
- «xalqlar psixologiyasi»;
- guruhiy psixologiya;
- interaksionizm.
Psixologik evolyusionizm: - Sotsial jarayonlarni psixologik tushuntirishda biologik- evolyusion maktab g‘oyalariga asoslangan.
- Evolyusionistik sxemani jamiyat rivojlanishi va faoliyatining psixologik mexanizmlarini o‘rganish orqali to‘ldirishdan iborat bo‘lgan.
Psixologik evolyusionizm vakillari: - Lester Frank Uord (1841-1913) –
«Dinamik sotsiologiya»,
«Sivilizatsiyaning psixik omillari»,
«Sotsiologiya bo‘yicha ocherklar»,
«Sof sotsiologiya», «Amaliy sotsiologiya», «Sotsiologiya darsligi», «Dinamik sotsiologiya»
- Franklin Genri Giddings (1855- 1931) – «Sotsiologiya tamoyillari»,
«Sotsiologiya elementlari»,
«Induktiv sotsiologiya», «Insoniyat jamiyatini o‘rganish», «Jamiyatni ilmiy tadqiq etish»
Instinktivizm:
Asosiy g‘oyasi – inson shaxsida individual va guruhiy xatti-harakatni tushuntirib bera oladigan ichki bir yoki bir nechta determinantni aniqlash
Instinktivizm vakillari: - Уильям Мак-Дугалл (1871-1938 ) – «Социал психологияга кириш»
- Уилфрид Троттер (1872-1939)
- Грэм Уоллас (1858-1932)
- Зигмунд Фрейд (1856-1939)
Xalqlar psixologiyasi: - Kelib chiqishi bir va yagona yashash muhitiga ega bir xalq individlari «tanasi va ruhida o‘sha xalq tabiatiga xos belgilarga ega bo‘ladi».
- Tananing ruhga ta'siri ma'lum moyilliklar, istak, hohishlar, barcha individlarda bir xil bo‘lgan ruh xususiyatlarida namoyon bo‘ladi.
- Natijada ularning barchasi bir xil xalq ruhi, ya'ni psixologiyasiga ega bo‘lishadi.
- Shteyntal xalq ruhini bir millatga tegishli individlarning psixologik o‘xshashligii va shu bilan birga o‘zini anglashi deb tushunadi. Xalq ruhining tarkibi esa «tarixiy xalq psixologiyasi» va
«psixologik etnologiya» doirasida o‘sha xalqning tili, afsonalari va madaniyati orqali ochib beriladi
-
Xalqlar psixologiyasi vakillari: - Morits Latsarus (1824-1903)
- Geyman Shteyntal (1823-1899)
- Vilgelm Vundt (1832-1920)
Guruhiy psixologiya va taqlid nazariyasi: - Sotsiolog olimlarning omma psixologiyasiga bo‘lgan qiziqishi o‘zining g‘oyaviy asosiga ham ega bo‘lgan. Aniqroq qilib aytganda 1789, 1830, 1848 va 1871 yillarda bo‘lib o‘tgan revolyusiyalar tufayli paydo bo‘lgan xavotir tuyg‘usi XIX asr boshlaridayoq mazkur xatti-harakat individning ijodkorligi va madaniyatga tahdid solishi ta`kidlangan edi.
- Italiyalik kriminolog olim L.Sigele (1868-1913) «Jinoyatchi omma» va «Sektalar psixologiyasi» nomli asarlarida mazkur fikrni psixologik jihatdan asoslab bergan edi. U insonni tabiatan shafqatsiz va jinoyatga moyil deb baholagan. Ommada mana shu moyillik yana ham yorqin namoyon bo‘ladi. Chunki insonning ratsional jihatdan o‘z xatti-harakatlarini nazorat qilishi susayadi va bu instinktlar uning atrofdagi yomonlikni yuqori darajada qabul qilishini ta'minlaydi.
Vakillari:
(1841-1931)
– «Omma
psixologiyasi», «Xalqlar evolyutsiyasining psixologik qonunlari»
- Gabriel de Tard (1843-1904) –
kriminologiya»,
«Taqqoslama qonunlari»,
«Sotsial
«Sotsial
qonunlar», etyudlar», «Fikr
mantiq», psixologiya
va omma»,
«Taqlid
«Sotsial bo‘yicha
«Iqtisodiy
psixologiya»
«Jamiyat – bu taqlid, taqlid esa o‘ziga xos gipnotizm»:
taqlid
taqlid taqlid
Interaksionizm: - AQShda psixologizm va organitsizm qo‘shilishi oqibatida paydo bo‘lgan.
- Uning diqqat markazida individlarning o‘zaro munosabatlari yotadi.
- Mazkur harakatning sub'ekti sifatida namoyon bo‘luvchi shaxs ma'lum sotsial guruhga tegishli va ma'lum sotsial rollarni bajaruvchi sotsial mavjudot sifatida ko‘riladi.
- Jamiyat va individni qarama-qarshi qo`yish g‘oyasi ularni bir butun va bir-birining ichiga kirib ketishi fikri bilan almashadi.
Interaksionizm vakillari: - Uilyam Djeyms (1842-1910)
- Charlz Xorton Kuli (1864-1929)
E'tiboringiz uchun rahmat!
Do'stlaringiz bilan baham: |
