Mirzo ulug`bek nomidagi o`zbekiston milliy universiteti iqtisodiyot fakulteti

Konfutsiylik ta’limoti.
Konfutsiylik - qadimgi Xitoyda paydo bo'lgan axloqiy va siyosiy ta'limot. Konfutsiylik ta'limoti butun ma'naviy madaniyat, siyosiy hayot va taraqqiyotga katta ta'sir ko'rsatdi ijtimoiy tartib Xitoy ikki ming yildan ortiq. Konfutsiychilikning asoslari VI asrda qo‘yilgan. Miloddan avvalgi. Konfutsiy va keyinchalik Chuang Tzu, Meng Tzu, Xun Tzu va boshqalar kabi shogirdlari va izdoshlari tomonidan ishlab chiqilgan.
Konfutsiychilik boshidanoq hukmron tabaqaning (irsiy aristokratiya) bir qismining manfaatlarini ifodalab, ijtimoiy-siyosiy kurashning faol ishtirokchisi edi. orqali ijtimoiy tizim va boshqaruvning o'rnatilgan shakllarini mustahkamlashga chaqirdi qat'iy rioya qilish konfutsiychilar tomonidan ideallashtirilgan qadimiy an'analar, oila va jamiyatdagi odamlar o'rtasidagi munosabatlarning muayyan tamoyillari.
Konfutsiylik yaxlit axloqiy va diniy ta'limot sifatida ekspluatatorlar va ekspluatatsiya qilinganlar - aqliy va jismoniy mehnat bilan shug'ullanadigan odamlarning mavjudligini birinchisi hukmronlik qiladigan, ikkinchisi esa ularga bo'ysunib, o'z mehnati bilan qo'llab-quvvatlagan holda, tabiiy va asosli adolatning universal qonuni deb hisobladi.
Konfutsiylik bo'yicha barcha odamlar besh toifaga bo'lingan.

1. 
   Kundalik hayvonlar hayotini o'tkazish odatiga ega odamlar; ularning tushunchalari ko'z, quloq va og'izdan tashqariga chiqmaydi.
   

2. Odamlar savodli, bilimli, qonun va urf-odatlarga muvofiq yashaydi.
3. Sog'lom aqlli, qayg'u va quvonchda bir xil, gapirishni va jim bo'lishni biladigan o'zgarmas faylasuflar.
4. Odamlar to'g'ridan-to'g'ri va chinakam fazilatli.
5. Har tomonlama mukammal odamlar.
Ya'ni, inson o'z irodasini yaxshi yoki yomon ishlatishiga qarab, yaxshilash yoki buzish qobiliyatiga ega; yomon ishlari uchun jazoga, yaxshiliklari uchun mukofotga loyiqdir.
Konfutsiylikdagi asosiy masalalar axloq, axloq va davlat boshqaruvi edi. Konfutsiy etikasining asosiy tamoyili jen ("insoniyat") tushunchasi - jamiyat va oiladagi odamlar o'rtasidagi munosabatlarning eng yuqori qonunidir. Renga li ("odob") - yoshi va mavqei bo'yicha kattalarni hurmat qilish va hurmat qilish, ota-onani hurmat qilish, suverenga sadoqat, xushmuomalalik va boshqalarga asoslangan xulq-atvor normalariga rioya qilish asosida axloqiy o'zini-o'zi takomillashtirish orqali erishiladi.²
Konfutsiychilikka ko'ra, faqat elita jen deb ataladigan narsani tushunishi mumkin. jun zi ("olijanob odamlar"), ya'ni. jamiyatning yuqori qatlamlari vakillari; oddiy odamlar - xiao ren (so'zma-so'z - "kichik odamlar") renni tushunishga qodir emas. “Olijanoblar”ning oddiy xalqqa qarama-qarshiligi va birinchisining ikkinchisidan ustunligi Konfutsiy va uning izdoshlarida tez-tez uchrab turadigan bu konfutsiylik ijtimoiy yo‘nalishi, sinfiy xarakterining yorqin ifodasidir.
Konfutsiychilik konfutsiylikdan oldin mavjud bo'lgan, lekin u tomonidan ishlab chiqilgan va asoslab berilgan hukmdor hokimiyatini ilohiylashtirish g'oyasiga tayanib, insonparvarlik deb ataladigan boshqaruv masalalariga katta e'tibor berdi. Suveren "osmon o'g'li" (tyan tszu) deb e'lon qilindi, u osmon amri bilan hukmronlik qiladi va uning irodasini bajaradi. Hukmdorning kuchi osmon tomonidan yuqoridan berilgan muqaddas deb tan olingan. "Boshqarish - tuzatishdir" deb ishonish.
Konfutsiylik jamiyatdagi har kimni o'z o'rniga qo'yish, har birining burchini qat'iy va to'g'ri belgilashga chaqiruvchi chjen ming ("ismlarni to'g'rilash" to'g'risida") ta'limotiga katta ahamiyat berdi, bu Konfutsiyning so'zlari bilan ifodalangan: "Suveren suveren bo'lishi kerak, sub'ekt sub'ekt bo'lishi kerak, ota ota, o'g'il o'g'il bo'lishi kerak." Konfutsiylik hukmronlarni xalqni qonun va jazolar asosida emas, balki ezgulik yordamida, yuksak axloqiy xulq-atvor namunasi bilan, odat huquqi asosida boshqarishga, xalq zimmasiga og‘ir soliq va majburiyatlar yuklamaslikka chaqirgan.
Konfutsiyning eng koʻzga koʻringan izdoshlaridan biri – Mentsiy (miloddan avvalgi 4-3 asrlar) oʻz bayonotlarida hatto xalq zolim hukmdorni qoʻzgʻolon yoʻli bilan agʻdarishga haqli, degan fikrni tan olgan. Bu g‘oya pirovard natijada ijtimoiy-siyosiy sharoitlarning murakkabligi, ibtidoiy jamoa munosabatlarining kuchli qoldiqlarining mavjudligi bilan belgilandi.
Xan davrining isloh qilingan konfutsiychilik, uning asosiy namoyandalaridan biri Konfutsiy axloqini daosizmning naturfalsafasi va kosmologik qarashlari bilan uygʻunlashtirgan Dong Chjung-shu (miloddan avvalgi 2-asr) boʻlib, markazlashgan despotizm jamiyatidagi mavqeini mustahkamladi. Miloddan avvalgi 136 yilda imperator Vudi davrida u rasmiy ta’limot deb e’lon qilindi va shundan keyin u feodal-mutlaq despotik hokimiyat mavjudligini qo’llab-quvvatlab, ikki ming yildan ortiq vaqt davomida hukmron mafkura bo’lib qoldi. Konfutsiychilik 7-8-asrlarda buddizm bilan keskin kurashdan soʻng yanada mustahkamlandi. Bunda buddizmni keskin tanqid qilgan va konfutsiylikni himoya qilgan mashhur yozuvchi va mutafakkir Xan Yu (768-824) muhim rol o'ynadi.
Burjua islohotchisi Kan Yu Vey va uning tarafdorlari kech XIX-XX asr boshlari. mamlakatda kapitalistik munosabatlarning rivojlanishi munosabati bilan ijtimoiy hayotning o'zgaruvchan sharoitlariga tobora ko'proq qarama-qarshi bo'lgan konfutsiylikni modernizatsiya qilishga muvaffaqiyatsiz urinishdi.
1919-yil 4-may harakati davomida ijtimoiy-siyosiy kurash bilan eski eskirgan madaniyatni yangi, demokratik va ilg’or madaniyatga almashtirish talablari ilgari surildi, konfutsiychilikka kuchli zarba berildi.
Shunga qaramay, XXR tashkil etilgandan keyin ham konfutsiychilik mamlakat aholisining ayrim qatlamlariga maʼlum taʼsir koʻrsatishda davom etib, shaxsga sigʻinishning tarqalishiga, sinotsentrizm va millatchilikning tiklanishiga hissa qoʻshmoqda.