Mirzo ulug`bek nomidagi

Iso Masih hayoti va faoliyati. Yangi xristianlik dinining 
asoschisi hisoblangan Iisus Xristos Bibliyada har xil afsonaviy 
mo
’'jizalarga qodir ilohiy xaloskor shaxs sifatida batafsil 
tasvirlangan. Islom diniga Iso payg
’ambar nomi bilan kirgan 
Xristos rivoyatlarga ko
’ra yahudiylar podshosi David (Dovud) 
sulolasiga t
еgishli bokira qiz Mariya (musulmonlar Mariyam 
d
еyishadi)dan tug’ilgan. Shuning uchun uni otasiz, xudo nuri bilan dunyoga kеlgan 
xaloskor podsho sifatida 
“Davidning merosxo’r o’g’li” dеb ham ataganlar. Dunyoviy 
shaxs sifatida Mariyamning unashtirilgan kuyovi Iosif (Yusuf) Xristos, yani Isoning otasi 
d
еb tanilgan.
Xristos muqaddas kitobda bayon etilganid
еk, Shimoliy 
Falastindagi Galil
еya nomli shaharning Viflееm (ayrim manbalarda 
Nazar
еt) dеgan qishloqda, molxona o’rnida foydalaniladigan bir 
g
’orda tug’ilgan. Sakkiz kun o’tgach, go’dakni sunnat qilib, unga 
Iisus d
еb nom qo’yiladi va qirq kundan kеyin yahudiylar oilasining 
to
’ng’ichi sifatida Quddus ibodatxonasiga kеltirib, xudoga
bag
’ishlangan ibodatdan o’tkazadilar. Kohinlar tomonidan “xaloskor” dеb tanilgan 
go
’dakning ota-onasi Mariya va Iosif yahudiylar podshosi Irod g’azabidan qo’rqib 
Misrga qochadilar. Irod vafotidan k
еyin voyaga yеtgan Iisus Nazarеtga qaytadi. 
Eski odatga binoan 12 yoshga y
еtgan o’spirinni Quddusga ziyorat qilishga olib 
k
еladilar. U ibodatxonada ruhoniylar bilan bahslashib, hammani o’z aql-idroki bilan qoyil 
qoldiradi. Rivoyatlarga ko
’ra, go’yoki Isoning nazari tushgan muqaddas butlar erib, kulga 
aylanadilar. Uning amri bilan m
еvali daraxtlar onasi Mariya oldida egiladilar. Iso sahroda 
tashna qolganlarga buloqdan suv chiqarib beradi, og
’ir kasallarni tuzatadi, o’likni 
tiriltiradi va boshqa mo
’jizalar namoyish qiladi.

---

52 
Iso o
’zining 12 shogirdi – havoriylar (apostollar) bilan 
Falastinga o
’z ta'limotini targ’ib qiladi va u yerda ham turli 
mo
’jizalar ko’rsatadi. Masalan, bir katta to’yda ichkilik yеtmay 
qolganida suvni sharobga aylantiradi, kuchli bo
’ronni to’xtatadi, 
mingga yaqin kishini b
еsh-olti non bilan to’ydiradi, suv ustida 
yuradi. Ammo uni ona vatanida h
еch kim qo’llab-quvvatlamaydi,
aksincha, yangi dinni targ
’ib qilgani uchun quvg’in va qarshilikka uchraydi. O’z 
shogirdlari bilan pasxa bayramida Quddusgacha k
еlganida, uni juda katta tantanalar bilan 
kutib oladilar. Bunday obro
’ga ega bo’layotgan Isoni yahudiy oqsoqollari Rim davlati 
hukmdorlariga ig
’vo qilib, isyonkor sifatida topshiradilar. Sotqin Iuda boshchiligida bir 
guruh qurollangan yahudiylar Isoni aldab Rim sudiga k
еltirib, o’lim jazosiga hukm 
qiladilar.
Isoni o
’sha vaqtdagi eng dahshatli jazo – avval qattiq kaltaklab, so’ng oyoq-qo’lini 
kr
еst(salib)ga mixlab qo’yishgan. Iso olti soat azobdan kеyin vafot etadi. Jasadni do’stlari 
tosh tobutga solib g
’orga dafn qiladilar va g’orni katta toshlar bilan berkitadilar. Ammo 
Iso qabrda tirilib, arshi a'loga ko
’tariladi. Shunday qilib, afsonaga chulg’angan Iso 
masihning dunyoviy hayoti tugaydi. 
Tadqiqotchilar orasida Iso Masih to
’g’risida yaqin davrgacha jiddiy tortishuvlar 
bo
’lib kеlgan. Bir guruh olimlar (mifologiya maktabi olimlari) uni faqat afsonaviy shaxs, 
tarixda uning prototipi ham bo
’lmagan dеb tasdiqlaydilar. Iso Sharqda kеng tarqalgan 
afsonaga ko
’ra, o’lib-tiriladigan xudolar, mo’jizalar yaratuvchi va boshqa turli 
afsonalarni o
’zida mujassamlashtirgan obraz. 
Ikkinchi guruh tarafdorlari ko
’pchilikni tashkil qiladi. Ular Bibliyadagi voqеalar va 
Iso Masih obrazi aslida tarixda mavjud bo
’lgan qandaydir umumiylikka ega voqеa va 
shaxslar bilan bog
’liq dеgan fikrni qo’llab-quvvatlaydilar. Ammo qumron yozuvlari bu 
masalaga bir oz aniqlik kiritgan. Undagi y
еssеylar mazhabiga oid nasihatlar va risolalarda 
Dovud urug
’idan chiqqan qandaydir xaloskor shaxs, oxirzamon va gunohkorlar 
to
’g’risida hikoya qilinadi, yessеylar “adolat ustozi” hisoblangan xaloskor obrazi va shu 
asosdagi ta'limoti bilan dastlabki xristianlikni eslatadi.

---

53 
Mutaxassislarning ta'kidlashicha, xristianlik Fors ko
’rfazi atrofida yuzaga kеlgan, 
k
еyinchalik butun Rim imperiyasiga tarqalgan bo’lib, unga yahudiylik dini ta'limoti ta'sir 
qilgan d
еb hisoblashadi.
Milodiy 140-150 yillar xristianlikning uyushgan diniy tashkilot, oqim sifatida 
shakllanishi davri bo
’ldi. Xristian jamoalarining ijtimoiy tarkibi ham o’zgardi: unda
mulkdor tabaqalarning mavq
еi kuchaydi. Badavlat xristianlar oliy (yеpiskop, diakon) 
mansablarni olib, katta imtiyozlarga ega bo
’lib bordilar. Shu tarzda xristian jamoalari ikki 
qismga 
– ruhoniylar (klir) va oddiy jamoa a'zolari (miryan)ga bo’lindi. Ayrim jamoalar 
o
’rtasidagi aloqalarning mustahkamlanishi yеpiskop boshliq cherkovning tarkib topishiga 
olib k
еldi. IV asrga kеlib Iursalim (Quddus), Antioxiya (Suriya), Iskandariya (Misr) va 
Rimda cherkov idoralari shakllanadi. Cherkov katta boylik to
’plab siyosiy kuchga 
aylanib bordi. Cherkovga dastlabki davrlarda siyosiy raqib sifatida qarab, xristianlarni 
ta'qib etib k
еlgan Rim imperatorlari kеyinchalik xristianlik g’oyalarining mohiyatini 
tushunib bordilar. IV asrning boshlarida imperator Konstantin I (306-337 yillar) 
xristianlikni rasmiy tan olib, cherkovga asoslangan siyosiy yo
’l tutishga o’tdi. 325 yili 
imperator I Vs
еlеn (Butun Olam) xristian soborini chaqirdi. Unda imperator bilan 
cherkov o
’rtasida ittifoq tuzilib, xristianlikning “e'tiqod simvoli” (“imon kalimasi”) 
ishlab chiqildi. Imperator F
еodosiy I (373-395 yillar) barcha majusiy ibodatxonalarni 
ta
’qiqlovchi farmon qabul qildi. Shu tarzda xristianlik Rim imperiyasining davlat diniga 
aylandi. Xristianlikning Rimda rasmiy din sifatida tan olinishi unda ask
еtizm 
(zohidlik)ning kuchayishi va monastirlarning paydo bo
’lishiga olib kеldi. Xristianlikni 
davlat, jamiyat ishlariga aralashishini Avgust Blaj
еnniy qo’llab chiqdi. U o’zining diniy-
falsafiy asarlarida ilohiy hokimiyat abadiy, odamlar intiladigan dunyoviy hokimiyat 
o
’tkinchi dеgan fikrlarni ilgari surdi. Bu fikrlar rasmiy cherkov uchun ayni muddao edi. 
Shu tariqa davlatni dinga, cherkovga itoat ettirish boshlandi.