Mis / Cuprum (Cu)

Mis / Cuprum (Cu)

Atom raqami

29

Ko

ʻrinishi

Qizg

ʻish

yumshoq

metall

Atom xossasi

Atom massasi 

(molyar massasi)

63,546 m. a. b.

(g/mol)

Atom radiusi

128 pm

Ionlashish

energiyasi 

(birinchi elektron)

745,0 (7.72)

kJ/mol (eV)

Elektron

konfiguratsiyasi

[Ar] 3d

10

 4s

1

Kimyoviy xossalari

Kovalentlik

radiusi

117 pm

Ion radiusi

(+2e) 72 (+1e)

96 pm

Elektrmanfiylik 

(poling bo

ʻyicha)

1,90

Elektrod

potensiali

0

Oksidlanish

darajasi

2, 1

Termodinamik xossalari

Zichlik

8,96 g/sm³

Solishtirma

issiqlik sig

ʻimi

0,385 J/(K·mol)

Issiqlik

o

ʻtkazuvchanlik

401 Vt/(m·K)

Erish harorati

1 356,6 K

Erish issiqligi

13,01 kJ/mol

Qaynash harorati 2 840 K

Qaynash issiqligi 304,6 kJ/mol

Molyar hajm

7,1 sm³/mol

Kristall panjarasi

Panjara tuzilishi

kubik

markazlashgan

Panjara davri

3,610 Å

Panjara/atom

nisbati

n/a

Debye harorati

315,00 K

Mis

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Mis (lot. Cuprum — Kipr o. nomidan olingan), Si — Mendeleyev davriy sistemasining 1

guruhiga  mansub  kimyoviy  element.  Tartib  raqami  29,atom  massasi  63,546.  Tabiiy  Mis

ikkita  barkaror  izotop  63Si(69,1%)  va  65Si(30,9%)dan  iborat.  Sun

ʼiy  radioaktiv

izotoplardan 61Cu, MCu muhim.

Mis — qadimdan ma

ʼlum metallardan. Qadimda Mis rudasini Kipr o.dan kazib olingan,

shuning  uchun  uni  o.ning  nomi  bilan  Cuprum  deb  atalgan.  Mis  tabiatda  nisbatan  kam

tarqalgan. Yer pustining massa jihatdan 4,7-10~3% ini tashkil qiladi. Mis tarkibida ba

ʼzan

temir, kumush, kamdankam oltin bo

ʻladi. Misning koʻp sonli minerallari (250 dan ortiq)

orasida  xalkopirit  CuFeS

2

,  xalkozin  Cu

2

S,  kovellin  CuS,  bornit  Cu

5

FeS

4

,  malaxit

CuCO,Cu(OH)

2

, kuprit Si2O, xriza-kolla CuSiO

3

2H

2

O va boshqa ahamiyatlidir.

Mis yumshoq, chuziluvchan, bolg

ʻalanuvchan kizgʻish metall. Zichligi 8,96 g/m³ (20° da),

suyuqlanish temperaturasi 1083°, qaynash temperaturasi 2567°, Moos bo

ʻyicha qattikligi

3,0.  Mis  issiklik  va  elektr  tokini  juda  yaxshi  o

ʻtkazadi,  bu  jihatdan  faqat  kumushdan

keyinda turadi. Mis kimyoviy jihatdan unchalik faol emas. Havoda oksidlanib qorayadi.

Nam havoda gidroksikarbonat hosil bulgani uchun ko

ʻkaradi. Mis birikmalarida +1 va +2

valentli  bo

ʻladi.  Mis  havoda  qizdirilsa,  avval  mis  (1)-oksid  Si2O  (377°  gacha),  soʻngra

qora  Mis  —  mis  (P)-oksid  SiO  (377°  dan  yuqorida)  hosil  bo

ʻladi. Mis galogenlar bilan

oson birikadi. Nam xlor odatdagi temperaturadayoq Misga ta

ʼsir etib, suvda eriydigan mis

(N)-xlorid  xrsil  qiladi  (yana  q.  Mis  galogenidlari).  Azot,  vodorod,  uglerod  bilan  yuqori

temperaturada  ham  reaksiyaga  kirishmaydi.  Nitrat  kislotada  erib,  mis  (P)nitrat  va  azot

oksidi,  konsentrlangan  issiq  sulfat  kislota  bilan  birikib,  mis  (P)sulfat  va  sulfid  angidrid

beradi. Misning tuzlari zaharli. Mis ko

ʻpgina metallar bilan krtishmalar hosil qiladi. Bir

va ikki valentli Mis juda ko

ʻp barqaror kompleks birikmalar vujudga keltiradi.

Mis,  asosan,  sulfidli  mis  rudalaridan  olinadi.  Mis  elektr  simlari,  elektr  asboblar  va

uskunalar  ishlab  chiqarishda,  badiiy  buyumlar  tayyorlashda,  krtishmalar  olishda,  tuzlari

esa  pigmentlar  va  sun

ʼiy  ipak  olishda,  oʻsimlik  zararkunandalariga  karshi,  teri  (kun)

sanoatida, mikroo

ʻgʻit sifatida va tibbiyotda ishlatiladi.

Mis  birikmalari  —  mis  1  va  2  valentli  barqaror  birikmalar;  ba

ʼzan  3  valentli  beqaror

birikmalar ham hosil qiladi.

Mis (1)-xlorid, CuCl — rangsiz kristall modda. Suyuqlanish temperaturasi 430°, qaynash

temperaturasi  1490°,  zichligi  4,14  g/sm³.  Suvda  va  spirtda  erimaydi,  organik

erituvchilarda  yaxshi  eriydi.  Gazlarni  yutuvchi,  katalizator,  antioksidant  sifatida

qo

ʻllanadi.

Mis (P)-xlorid, SiS12 — to

ʻq jigarrang kristall modda. Suyuqlanish temperaturasi 596°,

zichligi 3,386 g/sm³. 993° da CuCl va xlorga ajraladi. Suvli eritmalaridan 2, 3, 4 molekula

suvli  kri-stallogidratlar  ko

ʻrinishida  kristallanadi.  CuCI22H2O  (ernoxalsit  minerali)  —

rombik  panjarali  kristall  modda.  Zichligi  2,54  g/sm³.  Metallarni  mislashda,  katalizator

sifatida,  matolarni  bo

ʻyashda  qoʻllanadi.  Tabiatda  misning  oltingugurtli  birikmalari

kovellin  CuS,  xalkozin  Cu2S,  anilit  Cu7S4>  xalkopirit  CuFeS2,  bornit  Cu5FeS4  va

boshqa  minerallar  ko

ʻrinishida  uchraydi.  Mis  ishlab  chiqarishda,  boʻyoqlar  uchun

pigment, yarimo

ʻtkazgich qotishmalar komponenti sifatida qoʻllanadi.

Mis (P)gidroksid, Si(ON)2 — havorang amorf yoki kristall modda. Zichligi 3,686 g/sm³,

suvda erimaydi, 70—90° da SiO va suvga ajraladi. Kislotalar bilan tegishli Si (II) tuzlari,

ishkrrlarning  suvdagi  eritmalari  bilan  yorqin  havorang  beqaror  kupratlar  MP2[Cu0H4|,

ammiakning  suvdagi  eritmasi  bilan  to

ʻq  havorang  ammiakat  [Cu(NH)3]4  (shveysar

reaktivi),  vodorod  sulfid  bilan  CuS  va  suv  hosil  qiladi.  Mis  karobonatlari  tabiatda  to

ʻq  yashil  kristall  malaxit  minerali

CuCO3Cu(OH)2  va  havorang  kristall—  azurit  minerali  2CuCO3Cu(OH)2  ko

ʻrinishida  uchraydi.  Mis  ishlab  chiqarish  da,

bo

ʻyoqlar tayyorlashda (mas, "malaxit yashili"), qimmatbaho tosh sifatida ishlatiladi. Sariq rangli kristall holdagi mis (1)karbonat

Si2SO3 ning mavjudligi haqida ham ma

ʼlumotlar bor.

Mis

Mis (P)nitrat, Cu(NO3)2havorang gifoskopik kristall modda. Suvda, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Suvli eritmalaridan 3, 6,

va  9  molekula  suvli  kristallogidratlar  ko

ʻrinishida  kristallanadi.  1,5  va  2,5  molekula  suvli  kristallogidratlari  ham  maʼlum.  Mis

ishlab chiqarishda, misli katalizator va fungitsit sifatida, matolarni bo

ʻyashda ishlatiladi.

Omonulla Xo

ʻjayev.

[1]

Mis - unsurlar davriy jadvalining 29 unsuri, metall.

Dmitriy Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi

Guruhlar

  1

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

D

a

v

r

l

a

r

1 H

 

He

2 Li

Be

 

B C N O F Ne

3 Na Mg

 

Al Si P S Cl Ar

4 K

Ca

 

Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr

5 Rb Sr

 

Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe

6 Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn

7 Fr Ra Ac Th Pa U

Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og

8 Uue Ubn Ubu Ubb Ubt Ubq Ubp Ubh Ubs

 

Ishqoriy

metallar

Ishqoriy

yer

metallar

Lantanoidlar Aktinoidlar Superaktinoidlar

O

ʻtish

metallar

Yengil

metallar

Yarim

metallar

Qolgan

metallmaslar Galogenlar

Inert

gazlar

Xossalari

noma

ʼlum

1. O

ʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada O

ʻ

zbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) ma

ʼ

lumotlaridan foydalanilgan.

Kimyoga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mis&action=edit)

Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mis&oldid=2040009" dan olindi 

Bu sahifa oxirgi marta 19-Mart 2019, 15:12 da tahrir qilingan.

Matn Creative Commons Attribution-ShareAlike litsenziyasi bo

ʻyicha ommalashtirilmoqda, alohida holatlarda qoʻshimcha shartlar amal qilishi

mumkin (batafsil).

Manbalar