Мобил алоқа тизимларда ахборот хавфсизлиги

IPSec protokoli simli va simsiz (mobil) tarmoqlarda muvaffaqiyatli 
ishlatiladi. Xavfsizlikni ta’minlash IP-sathida va Internet-modelda amalga 
oshiriladi. IPSec ni tatbiq etish usullaridan ko’p tarqalgani tunnellash 
bo’lib, u bitta sessiyada IP-trafikni shifrlash va autentifikatsiyalash 
imkonini beradi. IPSec hozirda Internetda ishlatiluvchi aksariyat virtual 
xususiy tarmoqlardagi (VPN - Virtual Private Network) asosiy texnologiya 
hisoblanadi (8.5-rasm). 
IPSec ning 
moslanuvchanligi 
va 
ilovalar 
tanlanishining kengligi sababli, ko’pchilik aynan bu sxemadan simsiz 
ilovalar xavfsizligini ta’minlashda foydalanadi. 

---

103 
8.5-rasm. IPSec VPN-tunnel 
IPSec ni 
ilovalarga 
asoslangan 
qo’llanilishining 
juda 
ko’p 
imkoniyatlari mavjud. Xavfsiz kommunikatsiyalar uchun IPSec ning 
qo’llanilishi ko’pgina Internet orqali masofadan foydalanuvchi virtual 
xususiy tarmoq VPN bilan bog’liq. Qachonki, umumfoydalanuvchi tarmoq 
xususiy tarmoq funksiyalarini amalga oshirish uchun ishlatilsa, uni VPN 
deb atash mumkin. Bunday ta’rifga ATM (uzatishning asinxron usuli), 
Frame Relay va x.25 kabi tarmoq texnologiyalari ham tushadi, ammo 
aksariyat odamlar Internet orqali shifrlangan kanalni tashkil etish xususida 
gap ketganida VPN atamasini ishlatishadi. Korporativ tarmoq perimetri 
bo’yicha shlyuzlar o’rnatiladi va IPSec-tunneli orqali shlyuzdan 
masofadan foydalanish amalga oshiriladi. 

---

104 
9 BOB. MOBIL KOMMERSIYADA 
XAVFSIZLIKNI TA’MINLASH 
9.1. Mobil moliya xizmatlari modeli 
Zamonaviy mobil moliya xizmatlari tizimi, asosan 9.1-rasmda 
keltirilgan sxema bo’yicha quriladi: 
9.1-rasm. Mobil moliya xizmatini amalga oshirish sxemasi 
Hozirda quyidagi mobil moliya xizmatlari modellari mavjud: 
- Premium-SMS - asosida to’lov; 
- mobil kommersiya.