Модда миқдори ва сарфини ўлчаш. Асосий маълумотлар ва ўлчаш асбобларининг таснифи

МУНДАРИЖА

1.1.	Модда миқдори ва сарфини ўлчаш. Асосий маълумотлар ва ўлчаш асбобларининг таснифи.
1.2.	Босимлар фарқи ўзгарувчан сарф ўлчагичлар.
1.3. Босимлар фарқи ўзгармас сарф ўлчагичлар. 1.4. Сатҳ ўзгаришига асосланган сарф ўлчагичлар. 1.5. Электромагнит ва иссиқлик сарф ўлчагичлари.
1.1. Модда миқдори ва сарфини ўлчаш. Асосий маълумотлар ва ўлчаш асбобларининг таснифи.
Модда миқдорини ўлчайдиган асбоблар ҳисоблагичлар деб аталади. Ҳисоблагичлар ўзларидан ўтган модда миқдорини исталган вақт (сутка, ой ва ҳоказо) мобайнида ўлчайди. Унинг миқдори ҳисоблагич кўрсаткичлари фарқи билан аниқланади. Модда миқдори ҳажм (литр, м^3) ёки масса (кг, т.) бирликларида ифодаланади. Ҳисоблагичлар бевосита ўлчаш асбоблари бўлиб, уларнинг шкаласи бўйича олинган кўрсаткичлар қўшимча ҳисоблашни талаб қилмайди. Сарф ўлчаш учун ишлатиладиган асбоблар сарф ўлчагичлар деб аталади. Модданинг берилган канал кесими орқали вақт бирлиги ичида ўтган миқдори модда сарфи дейилади. Сарф ўлчайдиган асбоблар оний сарфни ўлчайди ва технологик режимлар (айниқса узлуксиз жараёнларда) ишининг барқарорлигини назорат қилишга, технологик жараённинг ўтишини ҳар бир онда автоматик равишда ростлашга ва режимни берилган йўналишда созлашга имкон беради. Модданинг ҳажмий сарфи л/с, м^3/с, м^3/соат, масса сарфи эса кг/с, кг/соат, т/соат ва ҳоказоларда ифодаланади. Асбоб­лар ҳисоблагичлар (интеграторлар) билан таъминланиши мумкин, унда бундай асбоблар ҳисоблагичли сарф ўлчагичлар дейилади. Бундай асбоблар модда сарфи ва миқдорини ўлчашга имкон беради. Саноатда кенг тарқалган ҳисоблагичлар ва сарф ўлчагичлар ишлаш принципи ва тузилишларига кўра бир қанча гуруҳларга бўлинади. Суюқлик ва газларнинг миқдорини ўлчайдиган ҳисоблагичлар қуйидаги асосий гуруҳларга ажратилади: 1) ҳажм ҳисоблагичлари; 2) тезлик ҳисоблагичлари; 3) вазн ҳисоблагичлари.