Moddaning to lqin xususiyatlari. Shedringer tenglamasi Reja: De-Broyl gipotezasi

Amerikalik fiziklar Vigner va Xantingtonlarni ko'rsatishicha (1935) Р³10⁶ atm bosimlarda vodorod molekulyar dielektrik (Н₂) fazadan zichligi r»1g/sm³ bo'lgan eng oddiy bir valentli metall vodorodga aylanadi (metall fazaga o'tadi).
Agar uncha yuqori bo'lmagan bosim ostidagi moddalar turli-tuman xossalarga ega bo'lib, ximiyaviy tarkibiga qarab keskin o'zgarib tursalar, yuqori bosimgacha siqilgan moddalarning xossalaridagi farqlar yo'hola boradi. Buni tushunish oson. Haqiqatan, moddalarning mexanik, issiqlik, optik, magnit kabi fizik va barcha ximiyaviy xossalari atomlarning tashqi qobiq elektronlari bilan aniqlanadi. Р³10⁸ atm bosimlarda bunday elektronlar atomlardan uzilib, kollektivlashib qoladilar, ichki qobiq elektronlari esa zichlashib, fazoviy kam o'zgaradigan holatga o'tadilar. Р~10¹² atm bosimgacha siqilgan moddalarning atomlaridagi elektronlar va yadrolarning o'zaro ta'siri uncha muhim rol o'ynamaydi va moddani ma'lum ma'noda katta zichlikdagi elektron gaz (Fermi-Dirak statistikasiga bo'ysunadigan "aynigan" holatda) deb qarash mumkin. Bosim va zichlik mos holda 10⁹ kg/m³ va 10¹⁸ amm qiymatlarga etganda elektron gaz relyativistik gazga aylanadi (temperatura ko'tarilib, elektronning o'rtacha energiyasi »m_еs²ga yaqinlashadi).
Zichlikning yanada ortishi termodinamik nuqtai nazardan yadro reaksiyalari kechishi afzal bo'lgan holatga olib keladi. Bunda elektronlar yadrolar tomonidan yutilib, neytrino nurlatishdan iborat jarayon ro'y beradi (р+е^-®n +n_e+ g), yadro massasi o'zgarmagan holda zaryadi kamayadi, umuman olganda, yadro turg’unligi ham pasayadi, oqibatda yadrolarning emirilishi boshlanadi. Zichlik r~10¹⁴  kg/m³ va bosim Р ~10²⁴ atm ga etganda neytronlar soni elektronlar sonidan ortib ketadi, r~10¹⁵  kg/m³ zichliklarda esa neytronlar bosimi elektronlarnikidan o'zib ketadi. Ana shunday ekstremal holatda moddaning neytronlashuvi yuz beradi, ya'ni modda asosan neytronlarning fermi-gazidan iborat deb qaralishi mumkin bo'lib holadi.
Bosimning ~10²⁷  atm qiymatlarida neytron gaz yadro moddasining zichligi r_ya »10¹⁷ kg/m³ ga ega bo'ladi. Moddaning bunday holati Т~10¹² K gacha mavjud bo'ladi.