Moddiy ehtiyojlar va ularning kelib chiqish sabablari. Mehnat ehtiyojlari

Tabiiy resurslar. Bu – yer va unda o’sadigan barcha narsalar, daryo resurslari, ko’l, dengiz va okeanlar, mineral resurslar, qazilma boyliklardir.
Mehnat resurslari. Bu – siz bilan bizning qobiliyatimiz, hayotda olgan bilimlarimiz, kuchimiz, aqlimiz va xotiramiz.
Ishlab chiqarish vositalari. Bu – inson mehnati bilan yaratilgan vositalar^ asbob - anjomlar, stanoklar, ya’ni dastgohlar, turli jihozlar, komp’yuterlar, ishlab chiqarish binolari, transport vositalari va ishlab chiqarish uchun kerakli homashyolar.
Bir mahsulot uchun resurslarning ko’p sarflanishi boshqa mahsulot uchun resurslarning qisqarishiga olib keladi.
Masalan 1 tonna non uchun 700 kg don ketadi deylik. 1 tonna sut uchun esa 1200 kg don kerak bo’ladi. Sutni ko’proq ishlab chiqarish uchun bundan ham ko’proq non ishlab chiqarishdan voz kechish kerak bo’ladi.
Demak, xulosa qilib aytishimiz mumkinki, chegaralangan resurslar bilan bir vaqtning o’zida hamma ehtiyojlarni qondirib bo’lmasligi sababli, u yoki bu ehtiyojlarni qondirishning eng qulay darjasini tanlab olish kerak bo’ladi.
Yana shunday ne’matlar borki, ular tabiatdan bevosita iste’mol qilinadi. Tabiat tomonidan yaratilgan va ehtiyojni qondirish uchun kishilardan hech qanday haq talab qilmaydigan narsalarga quyosh nuri, havo, suv, yer, boshqalarni misol qilib keltirishimiz mumkin.
Biz ularni tekin ne’matlar deb ataymiz. Lekin shu bilan birga tekin ne’matlar iqtisodiy ne’matlarga eylanishi mumkin. Misol: Siz bodring ekdingiz va parvarish qildingiz. Shu shaxsiy tomorqangizdagi bodringni yetishtirish uchun ishlatilgan yer, quyosh nuri va suv siz uchun tekin ne’mat hisoblanadi.
Shunday holat bo’ladiki, siz o’zingiz yetishtirgan mahsulotlarning bir qismini bozorga olib chiqib sotdingiz. Puliga do’kondan un yog’ sotib oldingiz. Bu holat tekin ne’matning iqtisodiy ne’matga aylanganini ko’rsatadi.
Ko’pincha, biz iste’mol qiladigan juda ko’p mahsulotlasr bizga zaruru holatda bo’lmaydi.
Yana bir misol, siz velosiped sotib olmoqchisiz. Albatta velosipedni tayorlash uchun katta xom ashyo (temir), ish kuchi, vaqt ketgan. Lekin siz hech qachon bularni alohida – alohida sotib olib velosipedni qo’lingizda yasay olmaysiz, balki bularning hammasini mujassamlashtirgan holatda teyor velosipedni do’kondan sotib olasiz.
Iqtisodiy ne’matlarning yana bir turi mana shunday tayor mahsulotlardan iborat.
Jamiyat rivojlanib brogan sari, ehtiyojlar ham orta boradi, ammo aytib o’tganimizdek, shu ehtiyojlarni qondirish uchun kerak bo’lgan iqtisodiy resurslar bizda cheklangandir.
Bu esaehtiyojlar va resurslarning nomutanosib ekanligini anglatadi. Shu sababli o’sib borayotgan ehtiyojlarni qondirish uchun chegaralangan resurslardan oqilona foydalanib, ularni iqtisodiy iste’mol ne’matlarga aylantirish talab qilinadi.