"Moliya" fanidan kurs ishi mavzu

1.Korxonalar moliyaviy barqarorligining mazmuni va mohiyati

Iqtisodiyot modernizatsiyasi va liberallashuvi jarayoni, fiskal siyosat va korxonalar moliyaviy saloxiyatini oshirish muammolarining keskinlashuvi va korporativ moliyaviy menejment tarakkiyotining samarali mexanizmlarini kullash kup jixatdan korxona moliyaviy siyosatini samarali shakllantirishga xam bevosita bog`liqdir.

Mamlakatimizda mustakillikning dastlabki yillaridan boshlab korxonalar moliyasini samarali boshkarishga qaratilgan moliya-solik siyosati olib borilmokda. Chukur institutsional uzgarishlar amalga oshirildi, korporativ boshkaruv tizimini kompleks rivojlantirish buyicha chora-tadbirlar kabul kilindi, maksadli kompleks dasturlar amalga oshirilmokda. Bunda “korxonalarda korporativ moliyaviy menejment tizimini takomillashtirish foydalanilmayotgan resurslar va moliyaviy imkoniyatlardan yukori darajada va samarali foydalanish, korxonalar moliyaviy siyosati soxasida shakllanib kolgan tizimli muammolarni bartaraf etish xamda xozirgi kundagi eng muxim masalalardan biri - korxonalar mikyosida moliyaviy menejment samaradorligini oshirish imkonini beradi”.
Rivojlangan va izchil tarakkiy etayotgan davlatlar (YAponiya, AQSH, Germaniya, Buyuk Britaniya, Xitoy va boshkalar) tajribasi shuni kursatmokdaki, korxona rakobatbardoshligi, barkaror rivojlanishi korxona moliyaviy siyosatini shakllantirishning samarali vositalarini kullashga tulaligicha boflikdir. Bunda tashki muxitning ta’siri va rakobat korxonalarni uzlarining moliyaviy saloxiyatidan yanada samarali foydalanishga undamokda. SHu sababli, korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish nazariyasi va uslubiyotini takomillashtirish yunalishlarini urganish xozirgi zamon moliya fanining yangi va murakkab tadkik predmeti sifatida namoyon bulmokda. SHu bilan birga korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish jarayonini tadkik kilishning nazariy-metodologik bazasi xali etarli darajada tizimlashtirilmagan va u asosan korporativ moliya, korporativ boshkaruv konsepsiyalariga asoslanib kolmokda.
Bu korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish buyicha strategik karash va dasturiy chora-tadbirlar ishlab chikish nuktai-nazaridan ushbu masalaning metodologik va amaliy jixatlarini tadkik kilishning zarurligini kursatmokdaJaxon iktisodiyotida sodir bulayotgan jarayonlar xamda mamlakatni istikbolda iktisodiy va ijtimoiy rivojlantirish borasida aytilganidek: «Jaxon bozorlarida rakobat tobora kuchayib borayotgan bugungi sharoitda iktisodiyotimizning rakobatdoshligini tubdan oshirish, eksportga maxsulot chikaradigan korxonalarni kullab-kuvvatlashni kuchaytirish, korxonalarda korporativ boshkaruv afzalliklari asosida ular moliyasini samarali boshkarish ustuvor axamiyat kasb etadi». Bu soxada «iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya kilish kulamini kengaytirish, eng avvalo, import urnini bosuvchi va eksport saloxiyatini oshirishni ta’minlovchi ishlab chikarishni ustirishga erishish, korxonalarda korporativ boshkaruv asosida jadal rivojlantirish xisobiga ular moliyaviy saloxiyatini oshirish» buyicha ustuvor vazifalar belgilangan.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, Uzbekistonda korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish masalalarining nazariy, metodologik va amaliy jixatlari maxsus, mustakil tadkikot ob’ekti sifatida etarli darajada urganilmaganligi mazkur ilmiy maqola mavzusining dolzarbligini va ilmiy-amaliy axamiyatga ega ekanligini belgilab beradi.
Yaqin xorijiy davlatlarda korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish nazariyasi va tashkil etish muammolarini tadqiq qilish takror ishlab chiqarishdan zamonaviy fanga utish bosqichida turibdi. Bularga misol tariqasida A.G. Granberg, YU.A. Gadjiev, S.M. Drobishevskiy, V.K. Lomakin,, YA.D. Lisovolik, G.L. Azoev, B.S. Jixarevich, R. Fatxutdinov, Y.U.V. Saveliev, E.A. Kolomak, A.YU. Kazak, V.A. Kashin, L.P. Pavlova, R.G. Samoev, M.V. Romanovskiy, I.G. Rusakova, T.F. Yutkina , A.S. Novoselov, S.S. Artobolevskiy, B.M. Grinchel kabi olimlarning izlanishlarini keltirish mumkin.
O’zbekistonda B.YU.Xodiev, B.B.Berkinov, I.L.Butikov, D.X.Suyunov, M.B.Xamidullin, A.A.Xoshimov, R.X.Karlibaeva, S.S.Gulomov, R.I.YAushev va boshk,a olimlar uz ilmiy ishlarida korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish va uning milliy modeli shakllanishi boskqichlarining uziga xos bulgan afzallik va kamchiliklarini tavsiflashga katta e’tibor qaratgan.
Mamlakatimizda korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish nazariyasi va uslubiyotini tadqiq qilishning nazariy-uslubiy asosini korxonalarda korporativ boshkqaruv va korporativ moliyaviy menejment, korporativ moliyani rejalashtirishni tashkil etish va boshk,arishning vazifalari, korxonada moliyani strategik va taktik rejalashtirish metodologiyasini takomillashtirish konsepsiyalari tashkil etadi. Bu esa korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish nazariyasi va uslubiyatini chuqurrok, tadqik, etish va uning uslubiy jixatlarini yanada takomillashtirishni taqozo etadi.
Moliyaviy siyosatning uziga xos bulgan eng asosiy xususiyati shundan iboratki, bu siyosat mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarining rivojlanishiga va iqtisodiy muvaffaqiyatlarga uzluksiz ravishda ta’sir kursatib turishga yunaltirilgan bulishi kerak. Bunday siyosat axolining turmush farovonligi ta’minlab va davlat daromadlarining manbaini ko`paytirib, moliyaviy xujalikka nisbatan eng yuqori natijalarni berishi mumkin. Moliyaviy siyosatning ana shunga yo`naltirilganligi orqali uning quyidagi eng asosiy maqsadini aniqlash mumkin: jamiyatning sotsial- iqtisodiy taraqqiyoti, axoli turmushining darajasi va sifatini oshirish uchun moliyaviy sharoitlarni yaratish moliyaviy siyosatning eng asosiy mak,sadidir. Agar gap korxonalarning moliyaviy siyosati xususida ketadigan bulsa, bu narsa korxona moliyaviy menejerlarining biznesni yuritish maksadlariga erishish borasidagi maksadga yunaltirilgan faoliyatini anglatadi.
Korxona moliyaviy siyosatining maqsadi kuyidagilardan iborat bulishi mumkin:

• 
  rakobat kurashi sharoitida korxonaning soglm xayot kechirishiga (faoliyat kursatishiga) erishish;
  
• 
  yirik moliyaviy muvaffakqiyatsizliklardan va bankrotga (kasodga) uchrashdan kochib kutilish;
  
• 
  rakobatchilar bilan kurashda yetakchilikka (lider bulishga) erishish;
  
• 
  korxonaning bozor qiymatini maksimallashtirish;
  
• 
  korxona iktisodiy saloxiyatining usish sur’atlarini barkaror ustirish;
  
• 
  ishlab chikarish va realizatsiya xajmini oshirish;
  
• 
  foydani maksimallashtirish;
  
• 
  xarajatlarni minimallashtirish;
  
• 
  rentabelli faoliyatni ta’minlash va boshqalar.
  

Korxona moliyaviy siyosatining u yoki bu maksadlaridagi ustuvorlik, eng avvalo, biznesni yuritishning maqsadlariga muvofik ravishda aniklanadi. Qo’yilgan qerishish uchun tegishli moliyaviy mexanizmdan foydalaniladi. Korxona moliyaviy siyosati — bu korxonaning uz moliya resurslarini xosil qilish va ularni samarali ishlatishga qaratilgan chora tadbirlaridir. Bundan maqsad korxonaning rentabel bulishi, likvidligini ta’minlash va o’z-o’zini moliyalashtirishga erishishdir. Korxona moliyaviy siyosati uning pul fondlaridan okilona foydalanishiga, uning qarzdorligining me’yorida bo’lishiga, pul mablaglarining uz vaktida aylanib turishiga, moliyaviy majburiyatlarning vaktida bajarilishiga karatiladi. Korxona moliyaviy siyosatini uning egalari ishlab chikadi, amalga oshirilishini esa moliya menejeri ta’minlaydi. Korxona moliyaviy siyosatining natijasi uning asoslangan bulishi, real imkoniyatlardan kelib chikishi va uni izchil amalga oshirilishiga bog`liq. Korxona moliyaviy siyosatining turlarini tizimlashtirish uchun, ularni shakllantirish bilan bo^ik vazifalarni asoslash uchun mazkur makolada moliyaviy-iktisodiy jarayonlar tarkibining elementlari buyicha xamda korxona moliyaviy siyosati ob’ektlari buyicha taxlili amalga oshirilgan.
Korxona moliyaviy siyosati ob’ektlarini tasniflash uning turlari va ishlab chikish vazifalarini aniklashtirish imkonini beradi. Moliyaviy resurslar xarakati bilan, daromadlar, xarajatlar, foyda (zararlar)ning shakllanishi bilan, biznes kiymatining uzgarishi bilan korxonaning investitsion, joriy va moliyaviy faoliyati operatsiyalari amalga oshiriladi.
1-jadvalda moliyaviy-iktisodiy jarayonlarda moliyaviy resurslarni, daromadlarni, xarajatlarni, foyda (zararlar)ni, biznes kiymatini boshkarishga yunaltirilgan korxona moliyaviy siyosatining turlari aks ettirilgan. Mazkur jadvalning kataklaridagi identifikatorlar, kator va ustunlarning takrorlanuvchi tartib rakamlari korxona moliyaviy siyosati turlarini ifodalayli. Masalan, 1101 kodiga korxonaning investitsiya faoliyatidagi oborotdan tashqari aktivlarni boshkarishga oid moliyaviy siyosat mos keladi.
1-jadval
Korxona moliyaviy siyosatining turlari

Moliyaviy-iktisodiy jarayonlarning elementlari	Politika upravleniya elementami finansovo-ekonomicheskix protsessov po vidam deyatelьnosti organizatsii:
	investi- sion	innova- sion	ta’- minot	ishlab chikarish (operatsion)	Sotish	moliyavi y va boshka
100. Moliyaviy resurslar	1001	1002	1003	1004	1005	1006
110. Oborotdan tashkari aktivlar	1101	1102	1103	1103	1105	1106
111.Asosiy vositalar	1111	1112	1113	1113	1115	1116
112. Nomoddiy aktivlar	1121	1122	1123	1123	1125	1126
113. Moddiy kiymatliklarga daromadli kuyilmalar	1131	1132	1133	1133	1135	1136
114. Nomoddiy aktivlarga kuyilmalar	1141	1142	1143	1143	1145	1146
115.Boshk,a oborotdan tashkari aktivlar	1151	1152	1153	1154	1155	1156
120. Aylanma aktivlar	1201	1202	1203	1204	1205	1206
121.Moddiy-ishlab chiqarish zapaslari	1211	1212	1213	1214	1215	1216
122.Tugallanmagan ishlab chik,arish	1221	1222	1223	1224	1225	1226
123. Debitorlik qarzlari	1231	1232	1233	1234	1235	1236
124. Pul mablalari	1241	1242	1243	1244	1245	1246
125. Moliyaviy kuyilmalar	1251	1252	1253	1254	1255	1256
126.Boshqa aylanma aktivlar	1261	1262	1263	1264	1265	1266
130. O’z kapitali	1301	1302	1303	1304	1305	1306
140. Qarz mablag’lari	1401	1402	1403	1404	1405	1406
200. Moliyaviy natijalar	2001	2002	2003	2004	2005	2006
210. Daromadlar	2101	2102	2103	2104	2105	2106
220. Xarajatlar	2201	2202	2203	2204	2205	2206
230. Foyda(zararlar)	2301	2302	2303	2304	2305	2306
240. Biznes qiymati	2401	2402	2403	2404	2405	2406

O`zbekiston Respublikasida iqtisodiyot erkinlashuvi va modernizatsiyasining xozirgi bosqichida korxona moliyaviy siyosatini shakllantirish nazariyasi va uslubiyotini takomillashtirish masalalari tadqiqining maqadi bulib korxona moliyaviy siyosatini shakllantirishning nazariy va uslubiy asoslarini takomillashtirish va korxona moliyasini rejalashtirish imkoniyatlaridan samarali foydalanish mexanizmlari va chora-tadbirlarini ishlab chikish xisoblanadi.