“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

A 
B 
1 
Foiz stavkasi (rate)= 
10.00% 
2 
To‘lov (pmt)= 
0 
3 
Joriy qiymat (pv)= 
($9,330) 
4 
Kelgusidagi qiymat (fv)= 
$20,000 
5 
6 
Davlar miqdori (n per) = 
8 
7 
Exeldagi formula=nper(rate, pmt,pv, ft) 
8 
Kiritilgan yacheyka:b6 =nper(b1,b2,b3,b4) 
Foiz stavkasini aniqlash. Siz meros sifatida 34 946 dollar mablag’ oldingiz 
va uni 30 yidan so’ng foydalanish uchun pensiya fondiga investitsiya qilmoqchisiz. 
Agar sizga nafaqangizni ta’minlash uchun 800 000 dollar zarur bo’lishini 
hisoblasangiz, 34 946 dollar mablag’ingizni qanday foiz stavka bilan investitsiya 
qilar edingiz. Endi foiz stavkasini moliyaviy kalkulyator va Excel jadvallari orqali 
aniqlashga harakat qilib ko’raylik.
Excel jadvallaridan foydalanish. Excel dasturida buni hisoblash ham oson. 
Biz = RATE funksiyasidan foydalanib nper, pmt, pv va fv qiymatlarini kiritamiz. 
A 
B 
1 
Davlar miqdori (n per)= 
30 
2 
To‘lov (pmt)= 
0 
3 
Joriy qiymat (pv)= 
($34, 946) 
4 
Kelgusidagi qiymat (fv)= 
$800,000 
5 
6 
Foiz stavkasi (rate)= 
11,00% 
7 
8 
Exeldagi formula= rate (nper, pmt, pv, fv) 
9 
Kiritilgan yacheyka b6: = rate (b1,b2,b3,b4) 
Murakkab foizni puldan boshqa aktivlarga qo’llash. Pul qiymatini ma’lum 
foiz stavkasida vaqt bo’yicha surar ekan, uning asosida yotgan tushuncha o’sishi 
mumkin bo’lgan har qanday holatlarda qo’llanilishi mumkin. Masalan, faraz 
qilamiz, siz 5 yil muddat ichida simsiz printerlar bozori qanday bo’lishiga 
qiziqyapsiz va bunday tovarlar uchun talab kelgusi 5 yil ichida 25 foizdan o’sib 
boradi. Pul qiymatini hisoblashda foydalangan formulamizdan kelgusi davrda 
printerlar bozorining kelgusi qiymatini topib olishimiz mumkin. Agar bozorda har 
yiliga 25 000 printerlar bo’lsa, u joriy qiymat bo’ladi, n esa 5 va r esa 25%ga teng 
bo’ladi; (1) tenglamadan foydalanib Fvni topib olishimiz mumkin bo’ladi.
Kelgusi qiymat = joriy qiymat x 
(1)  
= 25000
= 76293 
Natijada, foiz stavkasi r ni, murakkab o’sish darajasi deb olib va uni davrlar 
soni uchun yechsak biror darajadagi o’sishni aniqlaymiz-kelgusida o’sadigan 

---

129 
qiymatlar uchun. Yoki r uchun ishlashimiz ma’lum muddatda qandaydir o’sish 
darajasiga yetishi uchun zarur bo’ladigan darajani bildiradi. 
Joriy qiymat. Shu paytga qadar biz pulni vaqt bo’yicha qiymatini 
aniqlayotgan edik; biz qancha qiymat bilan boshlashimiz, qancha davrda va qancha 
foiz stavka bilan o’sishini aniqlashga harakat qilayotgan edik. Endi biz aksincha 
savolga e’tiborimizni qaratamiz: kelgusi davrda olinadigan pulning joriy qiymati 
qanchaga teng bo’ladi? Bu holatda kelgusi pulni joriy qiymatga keltiramiz. 
Summaning joriy qiymatini aniqlaymiz, yoki oddiy jumla bilan kelgusi to’lovning 
hozirgi qiymatini aniqlaymiz. Haqiqatda, biz murakkab foizni teskari qo’llashdan 
boshqa ish qilmaymiz. Bu usullardagi farq investorning qarashlaridan kelib 
chiqadi. Murakkab foizni qo’llashda biz kelgusi qiymatlarning joriy qiymati, 
diskont stavka va joriy qiymatni aniqlashda qo’llaniladigan murakkab foiz stavkasi 
va boshlang’ich investitsiya haqida gaplashdik.
Teng riskli investitsiya uchun mavjud bo’lgan va qaysi birida 
diskontlanayotgan qaytim darajasi sifatida tavsfilanishi mumkin. Boshqa tomondan 
usul va atama bir xilligicha qoladi va matematika shunchaki o’zgaradi. (1) 
tenglamada dastlabki investitsiyaning kelgusi qiymatini aniqlashga harakat qildik. 
Endi biz dastlabki investitsiya yoki joriy qiymatni aniqlaymiz. (5-1) tenglamaning 
ikki tomonini ham 
ga bo’lib yuboramiz va natijada: 
Joriy qiymat = n yil ohiridagi kelgusi qiymat x
yoki PV=FVx
] (2) 
(5-2) tenglamada qavs ichida belgilangan ifoda joriy qiymat omili deb 
ataladi. Shunday qilib, kelgusi dollarni joriy qiymatini aniqlash uchun, bizga zarur 
bo’ladigan narsa kelgusi dollar qiymatini joriy qiymat omiliga ko’paytirish kifoya; 
Joriy qiymat = kelgusi qiymat x
Bu yerda
Joriy qiymat omili = 
Joriy qiymatni matematik jihatdan aniqlash kelgusi qiymatni aniqlashning 
aksi ekan, biz r, n va joriy qiyma o’rtasidagi munosabatni topishda huddi kelgusi 
qiymatni topishda bajargan hisob kitoblarning aksini qilamiz. Kelgusi pul 
qiymating joriy qiymati to’lovlar olinishi mumkin bo’lgan davrlar soni va diskont 
stavkaga teskari bog’langan. Bu bog’liqlik 15.3-rasmda keltirilgan. Joriy qiymat 
tenglamasi [(2) tenglama] yangi investitsion takliflarni baholashda ko’p qo’llanilsa 
ham u kelgusi davrda tenglamasi, murakkab foiz stavkasi tenglamasi (1) bilan bir 
xil u kelgusi qiymat o’rniga joriy qiymatni aniqlashda qo’llaniladi. 

---

130