"moliya" kafedrasi furqatov rustam furkatovich budjet tashkilotlari moliyasini samarali tashkil etish va boshqarish masala

 

 

---

7

 

 

I BOB. BUDJET TASHKILOTLARI MOLIYASINI TASHKIL ETISHNING 

NAZARIY VA TASHKILIY-HUQUQIY ASOSLARI 

 

1.1. Budjet tashkilotlari moliyasining mazmuni, tashkiliy tamoyillari va 

xususiyatlari 

 

Mamlakatimizda  keng  tarqalgan  budjetdan  mablag’  oluvchilarning  asosiy 

qismini  tashkil  qiluvchi  budjet  tashkilotlari  faoliyatining  nazariy  asoslari 

to’g’risida  fikr  yuritar  ekanmiz,  avvalambor,  shuni  aytish  kerakki,  budjetdan 

mablag’  oluvchi  sub’ektlar  ortib  borayotgan  ehtiyojlarining  davlat  budjeti  va 

budjetdan  tashqari  mablag’lar  hisobidan  qondirilishi  ko’p  jihatdan  mamlakatning 

iqtisodiy  o’sish  sur’atlariga  bog’liq.  Xususan,  “Mamlakatimiz  yalpi  ichki 

mahsuloti  8,1  foiz,  sanoat  ishlab  chiqarish  hajmi  8,3  foizga  oshdi.  Ishlab 

chiqarilgan  mahsulotlarning  qariyb  70  foizini  yuqori  qo’shimcha  qiymatga  ega 

bo’lgan  tayyor  tovarlar  tashkil  etdi.  ...  Inflyatsiya  darajasi  yil  yakunlari  bo’yicha 

6,1  foizni  tashkil  etdi.  Bu  prognoz  ko’rsatkichlariga  nisbatan  sezilarli  darajada 

pastdir. O’tgan yili soliq yuki 20,5 foizdan 20 foizga, daromad solig’i stavkasi esa 

9 foizdan 8 foizga kamaytirilgan bo’lsa-da, davlat budjeti yalpi ichki mahsulotga 

nisbatan 0,2 foiz profitsit bilan bajarildi”

3

.  

Davlatning  iqtisodiyotda  kechayotgan  jarayonlarga  ta’sir  etish  qurollaridan 

biri  davlat  budjetidir.  Davlat  budjet  orqali  jamiyat  talablariga  mos  ravishda  pul 

mablag’larini  moddiy  ishlab  chiqarish  va  noishlab  chiqarish  sohalari  o’rtasida 

qayta  taqsimlanish  jarayonini  tartibga  solib  turishi,  iqtisodiyotning  ustuvor 

tarmoqlarining  rivojlanishini  rag’batlantirishi,  ilmiy-texnika  taraqqiyotining 

jadallashuviga  ta’sir  ko’rsatishi  mumkin.  Bir  so’z  bilan  aytganda,  davlat  budjeti 

iqtisodiyotni  va  ijtimoiy  jarayonlarni  davlat  tomonidan  boshqarish  va  tartibga 

solishda muhim vosita – dastak bo’lib xizmat qiladi. 

                                                           

3

  Karimov  I.A.  2015  yilda  iqtisodiyotimizda  tub  tarkibiy  o‘zgarishlarni  amalga  oshirish,  modernizatsiya  va 

diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo‘l ochib 

berish —  ustuvor vazifamizdir. T.: O‘zbekiston. 2015. 4-bet. 

---

8

 

 

Bizga  ma’lumki,  iqtisodiyot  va  ijtimoiy  hayot  sohalari  ikki  yirik  sohadan 

iborat: 

1. Moddiy ishlab chiqarish sohasi. 

2. Nomoddiy ishlab chiqarish (yoki noishlab chiqarish) sohasi. 

Moddiy  ishlab  chiqarish  sohasida  moddiy  qimmatliklar  yaratiladi,  tovarlar 

ishlab chiqariladi, xizmatlar ko’rsatiladi, ishlar bajariladi. 

Noishlab  chiqarish  sohasida  turli  xizmatlar  (maishiy,  kommunal,  ijtimoiy, 

davlat boshqaruvi, mamlakat  mudofaasi, milliy  xavfsizlik,  ichki  ishlar  xizmatlari) 

ko’rsatiladi. 

Noishlab  chiqarish  sohasida  sodir  bo’ladigan  moliyaviy  munosabatlar  turli-

tuman bo’lib, ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin (1-rasm).