Moliya nima? Moliya bu iqtisodiyot va biznesni boshqarish sohasiga bag'ishlangan kapital resurslarini olishni o'rganish

Davlat byudjeti. Bu davlatning moliyaviy vaqtini hisobga olgan holda kelgusidagi xarajatlar prognozlari bilan bog'liq.

Moliyaning ahamiyati
Har bir iqtisodiyotning asosiy printsipini hisobga olgan holda, ya'ni dunyoda mavjud resurslar cheklangan, shu bilan birga biz ular bilan qoplashimiz kerak bo'lgan ehtiyojlar cheksizdir; Yoki, boshqacha qilib aytganda: pul buni amalga oshirish uchun etarli emas yoki birdaniga barchasiga ega bo'lish uchun, moliya kabi ta'lim sohasining ahamiyati aniq.
Moliya jismoniy shaxslarga va tashkilotlarga kapitalizm o'yinini iloji boricha eng yaxshi tarzda o'ynashga imkon beradi kerakli resurslarni o'z vaqtida olish va iqtisodiy mexanizmlarning ishlashini ta'minlash.
Chiqindilar, yomon investitsiyalar, ma'muriy tartibsizlik va noto'g'ri qarorlar samarali va foydali tashabbusni yo'q qilishga olib kelishi mumkin. Shu sababli, resurslarni boshqarish bugungi kunda hech kim e'tiborsiz qoldirolmaydigan narsadir.
Moliya va iqtisodiyot o'rtasidagi farqlar
Oddiy qilib aytganda, moliya - bu ulkan iqtisodiy dunyoning bir bo'lagi yoki sektori. Shuning uchun ikkala fan ham o'zaro bog'liq va bir-biriga ta'sir qiladi.
Biroq, iqtisod ancha keng yo'naltirilgan: ularda mavjud bo'lgan ishlab chiqarish usullari orqali inson ehtiyojlarini qondirish usullari o'rganiladi. Shu tarzda ko'rilgan moliya faqat pul bilan bog'liq bo'lgan narsalarga va ayniqsa sanoat va ishbilarmonlik dunyosiga bog'liq bo'lgan narsalarga e'tibor beradi.
Davlat ichki qarzi - bu davlatning davlat tomonidan chiqarilgan qimmatli qog'ozlar egalari bo'lgan fuqarolar, firma va muassasalar oldidagi qarzi.
Tashqi qarz davlatning chet el fuqarolari, firma va muassasalari oldidagi qarzidir.
Xususiy qarz - bu davlat bo'lmagan sektorning xususiy qimmatli qog'ozlar egalari oldidagi umumiy qarzi.
Davlat va xususiy qarzlar daromad-xarajat siklining elementlari hisoblanadi.


DAVLAT QARZI — davlatning aholi, firma, tashkilot, banklar, xorijiy moliya-kredit muassasalari oldidagi qarz majburiyatlari. Davlat o’z daromadlari bilan xarajatlarini qoplay olmay qolganda byudjet taqchilligi paydo bo’ladi va u qarz ko’tarish yo’li bilan qoplanadi. Davlat qarzni turli qimmatli qog’ozlar, obligatsiyalar, zayomlar chiqarib sotish, moliya muassasasi (bank)dan ssuda olish va boshqa usullar bilan oladi. Davlat qarzining to’lov davriga ko’ra qisqa muddatli va uzoq muddatli, tarkibiga ko’ra ichki qarz (davlat mamlakatning o’zidagi iqtisodiy sub’yektlardan qarzdor bo’ladi) va tashqi qarz (xorijiy davlatlar, xalqaro tashkilotlar va boshqalardan qarzdorlik) kabi turlari bor. Ichki qarz va uning foizlari milliy pulda, tashki qarz va uning foizlari esa erkin almashtiriladigan valyutada to’lanadi. Davlat qarzining darajasi, ya’ni qarz yuki qarz va uning foiz summasi yig’indisini davlat byudjeti summasiga nisbati bilan o’lchanadi, ya’ni to’lov majburiyati byudjetning qancha qismiga teng ekanligi bilan belgilanadi. Davlat qarzining haddan tashqari ortib ketishi iqtisodiyotni izdan chiqaradi, xalq turmush darajasini pasaytiradi (chunki qarzni to’lash uchun zarur pul byudjetda soliqlarni oshirish orqali to’planadi), mamlakatdagi iqtisodiy faollikni susaytiradi. Tashqi qarzning ko’payib ketishi milliy mustaqillikka tahdid soladi, undan qutulishi uchun milliy iqtisodiyotni yuksaltirishga ketadigan investitsiyalarni qisqartirish va hatto milliy boylikning bir qismini xorijga sotishga ham to’g’ri keladi. Vaqtida to’lanmagan tashqi qarzga qo’shimcha foiz to’lanadi, undiriladigan foiz qarzga qo’shilib, uning mikdori yanada oshadi. Davlat qarzining bo’lishi uni boshqarishni taqozo etadi, ya’ni qarzni olish va to’lash bilan bog’liq muayyan choratadbirlarni amalga oshirish lozim bo’ladi. Qarz va uning foizlarini to’lash uchun byudjetdan pul ajratish Davlat qarziga xizmat qilish deyiladi. Davlat qarzini to’lashdagi shartsharoitlarning o’zgarishi Davlat qarzi restrukturizasiyasi deyiladi. Restrukturizasiya yuz berganda qarz haqining o’zgarishi konversiya deyiladi. Qarz to’lash muddati cho’zilganda Davlat qarzi prolongatsiyasi yuz beradi. Qarzning bir turi boshqasiga aylanganda, qisqa muddatli qarz uzoq muddatli qarzga aylanadi va Davlat qarzining konsolidasiyasi yuz beradi. Davlat qarziga o’rin bo’lmasligi uchun davlat xarajatlari davlat daromadlari darajasida bo’lishi lozim. Bunda taqchillikka yo’l berilmaydi yoki minimal darajaga keltiriladi (masalan, O’zbekiston davlat ichki qarzini oshirmaslik uchun byudjet taqchilligi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 1997 yilda 2,2% ga, 2000 yilda 1% ga keltirildi).
Davlat qarzi, mamlakat tashqarisida qarzdorlarga qarzdor bo'lgan davlat qancha ekanligini aniqlaydi. Bularga shaxslar, biznes va hatto boshqa hukumatlarni kiritish mumkin. «Davlat qarzlari» atamasi suveren qarzning muddati bilan almashtiriladi.
Davlat qarzlari odatda faqat davlat qarziga tegishlidir. Biroq ba'zi davlatlar, shuningdek, davlatlar, provintsiyalar va belediyelerce borçlarını o'z ichiga oladi. Shuning uchun, davlatlar o'rtasidagi davlat qarzini taqqoslash bir xil ekanligiga ishonch hosil qilish uchun ehtiyot bo'ling.
Qanday davlatga qaramasdan, davlat qarzlari yillik byudjet tanqisligining to'planishi hisoblanadi. Bu hukumat rahbarlarining yillardagi soliqdan tushgan mablag'lardan ko'proq sarflashlari natijasidir. Mamlakatdagi kamomad qarzga va aksincha.

AQSh Davlat qarzlari

AQSh moliya boshqarmasi davlat qarzini Davlat qarzi byurosi orqali boshqaradi. Bu davlat tomonidan qarzdorlikni davlat tomonidan qarzdan ajratib turadi. Davlat qarzlari yirik investorlar tomonidan sotib olinadigan g'azna hisobvaraqlari, qog'ozlar va obligatsiyalarni o'z ichiga oladi. Siz, shuningdek, TIPS deb ham ataladigan jamg'arma zayomlari va Xazina inflyatsiyasi himoyalangan qimmatli qog'ozlarni sotib olib, davlat qarzining egasi bo'lishingiz mumkin. Hukumatlararo qarzlar xazinadir. Ayrim federal pensiya jamg'armalariga, eng muhimi, Ijtimoiy ta'minot xavfsizligi jamg'armalariga qarzdor.
2017 yil 8 sentyabrda AQSh qarzi 20 trillion dollardan oshib ketdi. Ya'ni qarzning YaIMga nisbati 104 foizga etadi.
Bu oxirgi chorakdagi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 19,2 trln. Lekin davlat qarzi 14,6 trillion dollarni tashkil qildi. Bu davlat qarzini YaIMga nisbati xavfsiz 76 foizni tashkil etdi. Jahon banki ma'lumotlariga ko'ra, portlash darajasi 77 foizni tashkil etadi.
Ehtimol, shuning uchun investorlar yuqori foiz stavkalari ustida turib olmaydilar.
Aslida foiz stavkalari tarixiy jihatdan past. Buning sababini tushunish uchun AQSh qarzlar inqirozi bilan tanishish kerak.

Tashqi qarzning tashqi qarzlari. Davlat qarzini tashqi qarz bilan aralashtirib yubormang. Bu hukumat va xususiy sektor tomonidan xorijiy sarmoyadorlarga qarzdor. Davlat qarzlari tashqi qarzga ta'sir qiladi, chunki foiz stavkalari davlat qarziga to'g'ri kelsa, ular ham barcha xususiy qarzlar uchun ko'tariladi. Buning sababi shundaki, hukumat davlat qarzini oqilona oraliqda ushlab turish uchun o'z hukumatlariga bosim o'tkazmoqda.

Davlat qarzlari yaxshi bo'lganda. Qisqa muddatda davlat qarzi davlatlar iqtisodiy o'sishiga sarmoya kiritish uchun qo'shimcha mablag'lar olishlari uchun yaxshi imkoniyatdir. Davlat qarzlari chet elliklar uchun davlat zayomlarini sotib olish yo'li bilan mamlakatning o'sishiga investitsiya qilishning xavfsiz usuli hisoblanadi.

Bu to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarga qaraganda ancha xavfsiz. Shunda chet elliklarning mamlakatdagi kompaniyalar, korxonalar yoki ko'chmas mulkka nisbatan kamida 10 foiz ulushini sotib olishlari. Bundan tashqari, fond bozori orqali mamlakatning davlat kompaniyalari investitsiya qilishdan ko'ra kamroq talabga javob beradi. Davlat qarzlari investorlarni xavf-xatarga qarshi qaratadi, chunki u hukumat tomonidan qo'llab-quvvatlanadi.
To'g'ri ishlatilganda davlat qarzlari mamlakatdagi turmush darajasini oshiradi.
Buning sababi, hukumatga yangi yo'llar va ko'priklarni qurish, ta'lim va kasb-hunar o'rganishni takomillashtirish va pensiyalarni berish imkonini beradi. Bu pensiya uchun mablag 'sarflash o'rniga endi fuqarolarni ko'proq sarflashni talab qiladi. Xususiy fuqarolarning ushbu xarajatlari iqtisodiy o'sishni yanada oshiradi.

Davlat qarzlari yomon bo'lganda

Hukumatlar juda ko'p qarz olishga intilishadi, chunki imtiyozlar ularni saylovchilar bilan mashhur qiladi. Shuning uchun, sarmoyadorlar odatda yalpi ichki mahsulot sifatida ma'lum bo'lgan mamlakatning umumiy iqtisodiy ishlab chiqarishiga qarzni taqqoslash yo'li bilan risk darajasini o'lchaydilar. Qarzning YaIMga nisbati mamlakatning qarzini to'lashi mumkinligini ko'rsatmoqda. Investorlar odatda qarzning YaIMga nisbati kritik darajaga yetguncha xavotirga tushmaydi.
Ko'rib chiqilganda, qarz juda muhim darajaga yaqinlashganda, sarmoyadorlar odatda yuqori foiz stavkasini talab qiladilar.
Ular yuqori xavf uchun ko'proq qaytib kelishlarini xohlaydi. Mamlakat sarf-xarajatlarni sarf qilsa, unda uning obligatsiyalari S & P darajasining pastligiga ega bo'lishi mumkin. Bu mamlakatning qarzini to'lashi mumkinligini ko'rsatmoqda.
Foiz stavkalari ko'tarilgach, mamlakatda mavjud qarzni qayta moliyalash uchun yanada qimmatroq bo'ladi. Vaqt o'tishi bilan ko'proq daromad qarzni qaytarish va davlat xizmatlariga nisbatan kamroq bo'ladi. Evropada sodir bo'lgan voqealarga o'xshash narsa, bu kabi senarist suveren qarzlar inqiroziga olib kelishi mumkin.
Uzoq muddat ichida juda katta davlat qarzlari favqulodda tormoz bilan haydash kabi harakat qilishi mumkin. Investorlar, defolt xavfini oshirishi evaziga foiz stavkalarini oshiradilar. Bu esa iqtisodiy o'sishning tarkibiy qismi, masalan, uy-joy, biznes rivoji va avtotransport vositalarini yanada qimmatroq qiladi. Ushbu yuklamaslikdan qochish uchun hukumat davlat qarzining shirin joyini topish uchun ehtiyot bo'lishlari kerak. Iqtisodiy o'sishni boshqarish uchun etarli darajada bo'lishi kerak, lekin foizlarni past darajada ushlab turish uchun etarli darajada kichik.
Давлат қарзи — давлатнинг аҳоли, фирма, ташкилот, банклар, хорижий молия-кредит муассасалари олдидаги қарз мажбуриятларидир. Давлат ўз даромадлари билан харажатларини қоплай олмай қолганда бюджет тақчиллиги пайдо бўлади ва у қарз кўтариш йўли билан қопланади.
Давлат қарзни турли қимматли қоғозлар, облигациялар, заёмлар чиқариб сотиш, молия муассасаси (банк)дан ссуда олиш ва бошқа усуллар билан олади. Давлат қарзининг тўлов даврига кўра қисқа муддатли ва узоқ муддатли, таркибига кўра ички қарз (давлат мамлакатнинг ўзидаги иқтисодий субъектлардан қарздор бўлади) ва ташқи қарз (хорижий давлатлар, халқаро ташкилотлар ва бошқалардан қарздорлик) каби турлари бор.