Moliyaviy tizim moliyaviy xizmatlar taqdim etuvchi boshqa institutlar firmlar vositachilar bozorlar ni qamrab oladiki, ular yordamida davlat tashkilotlari xususiy

To‘rtinchidan, mulkka egalik huquqini boshqarishdan ajratish axborot olishga
ketadigan xarajatlarni tejash imkonini beradi. Odatda, menejer-lar firmaning ishlab
chiqarish texnologiyalari, ishlab chiqarish resurslari bahosi (qiymati) va mahsulotga
bo‘lgan talab to‘g‘risida juda aniq va atroflicha ma’lumot to‘play oladilar. Kompaniya
egalariga esa ishlab chiqarish texnologiyalari, firma faoliyatining samaradorlik darajasi
va uning mahsulotiga talabning qandayligi to‘g‘risida umumiy yoki yuzaki tasavvurga
ega bo‘lishning o‘zi kifoya.
Ko‘ngil ochish industriya
3
si bilan bog‘liq bo‘lgan yana bir misolni ko‘rib chiqamiz.
Kinofilmlar ishlab chiqarish va ularning prokat
4
i bilan shug‘ullanish uchun juda keng
ma’lumot to‘plash kerak bo‘ladi. Avvalo, yangi filmda ishtirok etishga yollanishi mumkin
bo‘lgan taniqli aktyorlar va rejissyorlar to‘g‘risida ma’lumotni ortiqcha sarf-xarajatlarsiz
qo‘lga kiritish mumkin. Ammo kinofilm ishlab chiqarish va uning prokatiga zarur boshqa
resurslar to‘g‘risida so‘z boradigan bo‘lsa, buning uchun ko‘plab mablag‘ talab etilishi,
tabiiy. Aktyorlar tanlash bo‘yicha mutaxassislar bilan aloqa o‘rnatish juda qimmatbaho
jarayon va bu vazifani shu kasbga ixtisoslashgan professional ma’murlar hammadan
a’lo darajada baja-radilar.
Beshinchidan, ta’lim olish (o‘qish) egri chizig‘i effekt
5
i (samarasi), yoki faoliyat
yuritib turgan tashkilot effekti (samarasi) degan narsa mavjud va u quyidagilarda
namoyon bo‘ladi: agar kompaniya egasi bir vaqtning o‘zida firma menejeri bo‘lsa,
kompaniyaning yangi egasi yangi biznesni muvaffaqiyatli boshqarish uchun undan ish
yuritishni o‘rganishiga to‘g‘ri keladi. Agar kompaniya egasi bir vaqtning o‘zida menejer
2
“Investor” inglizcha “investor”, lotincha “investire” – kiyintirmoq. Investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchi
shaxs, tashkilot yoki davlat. Qarang: o‘sha manba. J.II.–B. 207.
3
“Industriya” lotincha “industria” – mehnatsevarlik, tirishqoqlik. Sanoat; milliy xo‘jalikning jamiyat iqtisodiy
rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadigan muhim tarmog‘i. Qarang: o‘sha manba. J.II. –B.209.
4
“Prokat” ruscha “prokat” – ijara (kira)ga berish yoki olish. U yoki bu narsani ma’lum miqdordagi haq evaziga
vaqtincha foydalanish uchun berib yoki olib turish. Qarang: o‘sha manba. J.III. – B.312.
5
“Effekt” lotincha “effektus” – harakat, faoliyat; natija. Ish, faoliyat va sh.k.ning natijasi. Qarang: o‘sha manba.
J.V – B.62.

---

bo‘lmasa, biznes sotilgan taqdirda ham tajribali menejer tashkilotda ishlashda davom
etadi, faqat endi u boshqa xo‘jayinga ishlaydi (xizmat qiladi). Kompaniya birinchi bor o‘z
aksiyalarini ochiq muomalaga chiqarganda (ya’ni, ochiq aksiyadorlik kompaniyasi
(jamiyati)ga aylanganda), uning dastlabki ta’sischisi va egalari bo‘lgan menejerlari,
garchi endi ular kompaniya aksiyadorlari bo‘lmasa-da, ko‘pincha, korporatsiyani
boshqarishda davom eta-dilar.
Biznesni tashkil etishning korporativ shakli mulkka egalik huquqi boshqaruvdan
ajratilganda ayniqsa samaralidir. Chunki u firmaning sog‘lom (normal) faoliyatiga putur
yetmagan holda mulkdorlar ro‘yxatida tez-tez o‘zgarishlar bo‘lishiga yo‘l qo‘yadi (egalik
huquqi aksiyalarga o‘tishi munosabati bilan). Butun dunyoda turli korporatsiyalarning
millionlab aksiyalari qo‘lda qo‘lga o‘tib turadi va buning firmani boshqarish hamda uning
faoliyat yuritishi sifatiga salbiy ta’sir qilgan hollari juda kam.