Monoduragay chatishtirish

Monoduragay chatishtirishda irsiylanishning sitologik asoslari. 
Mendel hali hujayralarning mitoz va meyoz bo’linishi kashf 
qilinmagan davrda duragaylarning ikkinchi va keyingi 
bo’g’inlaridagi holatini o’zining gametalar sofligi gipotezasi bilan 
to’g’ri tushuntirib berdi. Mitoz va meyoz bo’linishi ixtiro 
qilingandan keyin Mendelning gametalar sofligi gipotezasi ilmiy 
jihatdan to’g’ri ekanligi isbotlandi. Bu qonuniyat gametalar sofligi 
gipotezasi bo’yicha dominant va ressesiv irsiy omillar genlarning 
gametalarga tarqalishi bilan meyoz bo’linishda gomologik 
xromosomalarning gametalarga tarqalishi jarayonida uyg’unlik 
borligida namoyon bo’ladi. Bu uyg’unlikni quyidagicha izohlash 
mumkun. 
Tana hujayralarining genotipi tarkibidagi genlar juft – juft bo’lib, 
allel genlardir. 
Tana hujayralaridagi kariotip tarkibiga kiruvchi xromosomalar 
ham juft – juft bo’lib, ular gomologik xromosomalar deb ataladi. 
Tana hujayrasidagi juft allel genlar jinsiy hujayralarga ayrim – 
ayrim, alohida holatda bo’ladi. Tana hujayralarida juft gomologik 
xromosomalar ham meyoz bo’linish natijasida hosil bo’luvchi 
gametalarga alohida o’tadi. Onalik va otalik jinsiy hujayralari 

---

qo’shilib, zigota hosil qilganda allel genlarning va gomologik 
xromosomalarning juftligini tiklanadi. 
Agar F
1
o’simliklari o’z – o’ziga chatishtirilsa F
2
da xromosomalar 
bo’yicha ajralish quyidagicha bo’ladi: ¼ qism o’simliklarda bir 
juftdan qizil xromosoma, ¼ qism o’simliklarda bir juftdan ko’k 
xromosoma va qolgan 2/4 qism o’simliklarda esa bittadan qizil 
va bittadan ko’k xromosomalar bo’ladi. Irsiy omillar bo’yicha, 
ilgari aytilganidek F
2
da ajralish 1AA:2Aa:1aa xolatida bo’ladi. 
Qayd etilgan dalillarni Mendel kashf etgan 1 va 2 irsiyat 
qonunlarining stologik asosi deb qabul qilish mumkun. Chunki, bu 
dalillar, genlar 
xromosomalarda joylashgan
, degan fikrni oldinga 
surish imkoniyatini beradi.