Морфология

Морфология хакида тушунча

Ишни бажарган: Абдурасулова А.А

Таърифи

• Морфология (бошқа юнон тилидан. "шакл "ва" ўқитиш") тилшуносликнинг бир бўлими бўлиб, унинг асосий объекти табиий тилларнинг сўзлари ва уларнинг муҳим қисмлари ҳисобланади.
• Тилшуносликнинг маълум бир соҳасини белгилаш билан бир қаторда, "морфология" атамаси тил тизимининг бир қисмини (ёки тилнинг "даражасини") ҳам англатиши мумкин — яъни сўзларни қуриш ва тушуниш қоидаларини ўз ичига olgan.ma ъ лум бир тил.
• Морфология синтаксис билан биргаликда грамматикани ташкил қилади; аммо бу охирги атама кўпинча тор маънода, амалда морфологиянинг синоними сифатида ишлатилади ("грамматик маъно", "грамматик категория").

Морфология бўлимлари

Сўз

• Морфема

Морфемика
Сўз шаклланиши

• Бурилиш

Грамматик семантика

Интизомнинг таркиби

1

• тилдаги флексия доктринаси, парадигмалар, флексия турлари.

2

• грамматик семантика, яъни грамматик маънолар ҳақидаги таълимот.

3

• нутқ қисмлари ҳақидаги таълимот

4

• морфология ва лексикология чегарасида турган сўз шаклланиши ҳақидаги таълимот.

5

• морфологиянинг умумий тушунчалари

6

• морфологик типология.

Морфологияга еҳтиёж

Морфология ва сўз бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, бу морфологияни рус тилининг ажралмас қисмига айлантиради. Сўз-бу қатъий боғланган тузилмани ташкил етувчи синтактик жиҳатдан мустақил морфемалар мажмуаси. Морфемалар алоҳида мавжуд бўлолмайди, худди сўз морфемаларсиз мавжуд бўлолмайди.

Сўз шаклларининг асосий хусусияти кичикроқ белги бирликларига бўлинишдир.

Рус адабий танқидчиси В. V. Виноградов морфологияни " сўзнинг грамматик таълимоти."Сўзларнинг грамматик хусусиятлари грамматик маънолар, грамматик маъноларни ифодалаш воситалари, грамматик категориялардир.
Кенгайтирилган тушунча: морфология шакллар ҳақидаги фан.

Асосий тушунчалар

Грамматик маъно лексик маънога ҳамроҳ бўлади, унга қўшилади, баъзида грамматик маъно сўзларнинг маълум лексик гуруҳлари томонидан намоён бўлишида чекланади.
Лексик маъно мунтазам (standart) ифодадан маҳрум ва мавҳум характерга ега бўлиши шарт емас.

Асосий тушунчалар

Грамматик маънолар ифодаланади

Аффиксал морфемалар

Расмий сўзлар

Муҳим алтернативалар

Бошқа воситалар билан

Қўшимчалар

Илдизга нисбатан позициясига кўра, аффиксларнинг қуйидаги турлари ажратилади
Префикслар
Постфикслар
Инфикслар
Интерфикслар
Сиркумфикслар

Хизмат сўзларининг грамматик усули

бу грамматик маънони ифодалаш учун хизмат сўзларидан фойдаланишдан иборат.
Мен ўқийман

• Мен ўқиган бўлардим

Грамматик усул-супплетивизм

Супплетивизм грамматик маънони бошқа асосга ега сўз билан ифодалашни англатади.
Мен келаман

• Одам-одамлар

Редупликациянинг грамматик усули (такрорлаш)

грамматик маънони ифодалаш учун сўз қисмларини тўлиқ ёки қисман такрорлашдан иборат.
Редупликация (сўзнинг илдизи ёки асосини икки баравар кўпайтириш) каби сўз шаклланишининг бундай усули рус тилида учрамайди, аммо у Австронесия тилларида кенг тарқалган.

Грамматик усул-ўзгариш (ички бурилиш)

грамматик маънони ифодалаш учун илдизнинг товуш таркибини ўзгартиришдан фойдаланиш.
Қочиш-қочиш

• Тўплаш-тўплаш

Бурилиш

• Грамматик шакл-бу сўзни ишлатишнинг ҳар бир аниқ ҳолатида грамматик маънонинг ташқи лингвистик ифодаси. Ҳар бир алоҳида грамматик шакл сўз шакли деб аталади.
• Грамматик категория-бир ҳил маъноларга ега бўлган грамматик шаклларнинг қарама-қарши қаторлари тизими. Рус грамматикасида жинснинг nominal морфологик тоифалари, аниматенесс /инаниматенесс, сон, ҳолат, таққослаш даражаси ажралиб туради; тури, овози, кайфияти, замон ва шахснинг оғзаки тоифалари.

Замонавий рус тилида gender тоифаси учта қатор шакллар билан ифодаланади (м., зҳ., Хоним), рақамлар тоифасининг икки қатори (бирликлар, мн.), иш тоифасининг олтита қатори.