Moylar va maxsus suyuqliklar texnologiyasi

Xom ashyo tavsifi. Riforming jarayoni uchun xom ashyoning sifati va yaroqligini aniqlovchi asosiy ko’rsatgich bo’lib uglevodorodli va frakstion tarkib hisoblanadi. Jarayonning etakchi reakstiyasi naftenlarni digedrogenlash reakstiyasi bo’lganligi uchun afzalroq xom ashyo bu naftenlarning yuqori mikdorini saqlagan benzin frakstiyasining benzindir naftenlarga boy bo’lgan benzin frakstiyalaridan

riformatning chiqishi bir xil oktan sonli katalizatorni parafin saqlagan xom ashyodan ishlab chiqarilganiga qaraganda 3,5-5 % ga ba’zida esa 10-12 % ga ko’p bo’ladi. Parafinli neftlardan olingan benzinli frakstiyalarning riforimingida alkanlarni degidrohalqalanish va gidrokreking reakstiyalari ustunlik qiladi.

Riforming xom ashyosida alifatik to’yinmagan birikmalarning mavjudligi noxush hol chunki unda aylanib turgan vodorod saqlagan gazdagi vodorod to’yinmagan uglevodorodlarning gidrogenlashda rastional sarflanmaydi. Shuning uchun katalitik riforming (masalan termik krekingning) chuqur gidrotozalashdan keyin olingan to’g’ri haydalgan xom ashyo bilan aralashmasidagina sodir bo’lishi mumkin.

Katalitik riforming xom ashyosining frakstion tarkibini jarayonning maqsadli vazifasi bilan aniqlanadi. Agar katalitik riforming vazifasi yuqori oktanli benzinni ishlab chiqarish uchun katalizatorni olish bo’lsa buning uchun optimal xom ashyo bo’lib 85-180 ºC chegarasida qaynab chiqadigan frakstiyalar xizmat qiladi. Qaynash boshlanishining harorati 85 ºC dan past bo’lgan xom ashyoni qo’llash maqsadga muvofik emas chunki bunda gidrokreking hisobiga ancha ko’p gaz hosil bo’lishi ko’zatiladi. Ammo xom ashyo aromatlanishining sezilarli oshishi sodir bulmaydi, sababi C₆ uglevodorodlari arenlarga juda kiyin aylanadi. Bundan tashqari bunday xom ashyo qo’llash qurilmani frastiyalar bilan yuklanishiga olib keladi. Shu sababli 85 ºS dan past haroratda qaynab chiqadigan va ancha yuqori oktan soniga ega bo’lgan frakstiyalar tovar benzinlariga toza holdagi komponent sifatida jalb qilinadi yoki izomerlanishiga yuboriladi. Xom ashyoda 180 ºS dan yuqori haroratda qaynab chiqadigan frakstiyalarning borligi ham maqsadga muvofiq emas chunki bunda xom ashyoning yuqori haroratda qaynaydigan qismining zichlanish reakstiyalari natijasida katalizatorda koksning to’planishi oshadi, bu esa katalizator faolligining yoqolishiga olib keladi.

Yuqori oktanli benzinni ayniqsa oktan soni 95-100 bo’lganni ishlab chiqarishda qaynash bog’lanishining harorati 105 ºC bo’lgan og’irlashgan frakstion tarkibli maqsadga muvofikdir chunki bu riforming benzinning va bir vaqtning o’zida vodorodning chiqishini oshirishga imkon beradi.

Riforming benzinida benzol mikdorining pasayishiga xom ashyodan benzol o’tmishdoshlari (stiklogeksan, metilstiklopentan) ni yoqotish uchun qaynash boshlanishi haroratining 100 ºC gacha oshirish yuli bilan benzin riforimini dastlabki xom ashyosining tarkibini me’yorlashtirish ko’maklashadi. Agar riformingni benzol va toluolni olish uchun o’tkazsalar unda xom ashyo bo’lib 85-180 ºS dagi harorat chegarasidagi tor benzinli frakstiya hisoblanadi. Benzol stiklogeksandan, metilstiklopentan n-geksandan. Toluol esa metilstiklogeksan, dimetil-stiklopentan va –geptandan hosil bo’ladi. Barcha ksilollarni olish uchun 105-127 ºS dagi frakstiyani qo’llaydilar.

Oltingugurtli birikmalar riforming katalizatorlarning asosiy dezaktivatorlar soniga kiradi. Bu jarayon xom ashyosida oltingugurtning mikdori minimal bo’lishi kerak. Ayniqsa platina-reniyli katalizatorlar oltingugurtga juda sezgir bo’ladi bu holda uning mumkin bo’lgan mikdori 1·10^-4 dan yuqori bulmasligi kerak. Azotning hamda namlikning mikdorini tegishli ravishda 0,5·10^-4 % va 4·10^-4 % gacha chegaralaydilar.

Vodorod ishtirokida xom ashyoning oltingugurtli birikmalari vodorod sulfidga azotlari esa ammiakga aylanadi. Shuning uchun oltingugurt saqlagan xom ashyoni riformingdan oldin albatta dastlabki gidrotozalashga uchratiladi.

Neftning kislorodli birikmalari (spirt, efir va fenollar) va erigan kislorod gidrotozalash sharoitida suvga aylanadi. Aylanib tugadigan vodorod saqlagan gazda (VSG) namlikning mikdori yuqori bo’lganda katalizatordan uni faollashtiruvchi galogen (HCl yoki HF hamda) yuvib chiqariladi ammo namlikning mikdori juda kam bo’lishi tashuvchi (alyuminiy oksidi) ning xossalariga salbiy ta’sir ko’rsatadi, regenerastionsiz davrning davomiyligini va yuqori namlikga qaraganda suyuq pasaytirishi mumkin izomerlanish gidrokreking va aromatlanish reakstiyalarining tezligi kamayadi.

Galogen (ftor va xlor) lar riforming katalizatorlarining ammo ularning mikdorini ma’lum kat’iy nazorat qilinadigan chegaralarda saqlab turish kerak. Riformingning reakstion zonasiga xlor (ftor) ning bir me’yorda bo’lmagan va juda ko’p mikdorda riformingning reakstion zonasiga kelib tushishi katalizator funkstiyasining anomal

kuchayishiga olib keladi, kreking reakstiyalarining rivojlanishiga ko’maklashadi va katalizatorni koks bilan qoplanishi tezlashtiradi.

Gidrotozalashdan keyin metallar- mishyak, qo’rgoshin va mislarning mikdori ko’p emas va ular riforming katalizatorga to’planib qoladi, katalizatorni bu metallardan tozalab bo’lmaydi. Platina bilan o’zaro ta’sirlashishga kirib ular katalizatorning

gidrogenlovchi-degidrogenlovchii funkstiyaisini buzadilar. Riformingning gidrotozalangan xom ashyosida mishyak qo’rgoshin va misning mikro qo’shimchalarining maksimal mumkin bo’lgan mikdori 10·10^-4 % ni gidrotozalanmagan yuboriladigan xom ashyoda esa 50·10^-4 %ni tashkil qiladi.

Jarayon parametrlari. Katalitik riforming jarayonini va olinadigan mahsulotlar tavsifini ma’lum darajada texnologik parametrlar belgilaydi, bu parametrlarga-reakstiya issikligi harorat bosim xom ashyo etkazib berishning hajmiy tezligi vodorod saqlagan gazning aylanish karraligi kiradi. Ammo ishlatish sharoitlarida asosiy me’yorlashtiriladigan parametr bo’lib reaktorga kirishdagi harorat hisoblanadi. Bosim xom ashyo etkazib berishning tezligi va aylanib turadigan gazning karraligini odatda shu xom ashyoni qayta ishlash uchun doimiy optimal bo’lganni saqlab turadilar.

Reakstiya issiqligi. Naften va parafin uglevodorodning degidrogenlash va degidrohalqalanish reakstiyalari issiqlikning yutilishi bilan gidrokreking va gidrogenoliz esa issiqlikning ajralishi bilan boradi.

Parafin va naften uglevodorodlarinng izomerlanish reakstiyalari kuchsiz ifodalangan issiqlik effekti bilan haraterlanadi. Reaktorda sodir bo’ladigan kimyoviy o’zgarishlar natijasida benzin frakstiyalarining katalitik riformingda vujudga keladigan issiqlik effekti dastlabki xom ashyoda saqlanadian o’zaro ta’sir etadigan moddalarning mikdori va o’zgarishi darajasiga prorostionaldir. Tajribaning ko’rsatishicha riforminglash jarayoniga issiqlik sarflarining yig’indisi asosan xom ashyodagi naften uglevodorodlarining mikdori bilan aniqlanadi. Riforminglash jarayoni issiqlikning jadval yutilish bilan sodir bo’ladi va riforming reakstiyalarini o’tkazish reakstiya zonasiga issiqlikni uzluksiz etkazib turishni talab qiladi.

Jarayonning issiqlik effekti salbiydir. Uning kiymati asosiy naften uglevodorodlarning mikdoi bilan aniqlanadi va 250-630 kDj/kg tashkil qiladi.

Reakstion hajmda haroratning keskin o’zgarishini pasaytirish uchun uni bir nechta (3 dan 6 gacha) birin ketin bog’langan reakstion zonaga issiqlikni oraliqcha etkazib beradigan alohida bo’lgan adiabatik reaktorlarga bo’ladilar bu esa har qaysi apparatda haroratning keskin o’zgarishini ancha kamaytirishiga (10-70 ºS) imkon beradi. Reaktorlar orsida katalizator yuklanishini taqsimlash uglevodorodli xom ashyoning kimyoviy tarkibiga va katalizatorning faolliga bog’liq bo’ladi. Odatda katalizatorning reaktorlar orasidagi nisbati 3 reaktorli blokda 1: (2-3) : (4-6) ni 4 reaktorlida esa 1:1:1.5:2 ni tashkil qiladi.

Xom ashyo yetkazib berishining harorati va hajmiy tezligi. Riforming haroratining o’zgarishi 450-530 ºS gacha bo’lgan oraliqda sodir bo’ladi haroratning oshishi bilan degidrogenlash degidrohalqalanish va izomerlanish reakstiyalari ya’ni riformingning asosiy jarayonlari tezlashadi. Harorat oshganda aromatlash va gidrokreking reakstiyalarining roli kuchayadi aromatik uglevodorod-larning chiqishi va olinadigan riforming mahsulotlarining oktan soni oshadi. Boshqa barcha teng sharoitlarda (xom ashyo etkazib berishning hajmiy tezligi bosim gaz aylanib turishining karraligi va boshqa) jarayonning harorati oshishi bilan riforming-benzinning chiqishi va aylanib turadigan vodorod saqlagan gazda vodorodning miqdori pasayadi, katalizator 3 ta reaktorga taqsimlanganligi sababli birinchi boskichda naftenlarning degidrogenlanish reakstiyalari ustunlik qiladi boshqa boskichlarda asosan parafinlarning degidrohalqalanish va gidrokreking reakstiyalari boradi.

Haroratning umumiy o’zgarishi bu reakstiyalarning har qaysi boskichdagi nisbatiga bog’liq bo’ladi. Haroratning keskin o’zgarishi ayniqsa birinchi boskichda ma’lum darajada katalizator faolligining tavsifi bo’lib hisoblanadi. U pasaygan sari reaktorlar bo’yicha haroratning keskin o’zgarishi va umumiy keskin o’zgarishi kamayadi.

Jarayon haroratini tanlashga xom ashyoning uglevodorodli tarkibi ta’sir qiladi. Xom ashyoda parafin uglevodorodlarning mikdori qancha yuqori bo’lsa berilgan oktan sonli mahsulotning olinishi uchun shuncha yuqori harorat talab qiladi. Naftenli xom ashyo qo’llanilganda reaktordagi minimal haroratni odatda 450-460 ºS oraliqda saqlab turadigan. Reakstiya stiklining oxiridagi maksimal isitish 520-530 ºS bilan

chegaralanadi. Haroratning keyingi ko’tarilishi maqsadga muvofik emas chunki jarayon ortiqcha gaz hosil bo’lish hamda katalizatoning kokslanish tezlashishi bilan amalga oshadi bu esa riforming ish stiklining davomiyligining ancha qisqartiradi. Xom ashyo etkazib berishning hajmiy muloqot vaqtini iavsiflaydi va odatda 1-2 soat^-1 ni tashkil qiladi.

Jarayonning bosimi va harorati o’zgarmas bo’lganda xajiy tezlikning kamayishi bilan parafinlarning gidrokreking reakstiyalari ustun keladi hajmiy tezlikning oshishi bilan esa naften va parafinlarning degidrogenlash va izomerlanish reakstiyalari ustun keladi.

Xom ashyo etkazib berishining tezligi oshishi bilan riforming benzinning chiqishi oshadi ammo bunda aromatik birikmalarning ulushi kamayishi hisobiga olinadigan benzinning oktan soni ancha pasayadi.

Xom ashyo etkazib berish tezligining pasayishi jarayon selektivligining

kamayishiga katalizator va vodorod chiqishining pasayishiga uglevodorod gazi chiqishining oshishiga olib keladi. Birin ketin joylashgan reaktorlar orqali xom ashyo utgan sari hajmiy tezlikni odatda oshiriladilar.

Shunday qilib ikkita ya’ni xom ashyo etkazib berishning harorati va hajmiy tezligi bir-biri bilan chambarchas bog’liq shuning uchun ularning uyg’unlashishini mohirona qo’llash bitta katalizatorning o’zida riformatning chiqishi va uni aromatlash darajasi bo’yicha optimal natijaga erishishga imkon beradi. Vodorodning bosimi va vodorod saqlagan gazning aylanib yurishi (stirkulyasiyasi)ning karraligi bo’lgan qurilmalarda optimal bosim 1,5-2,0 MPa katalizatorning harakat qiladigan qatlami bo’lgan qurilmalarda esa 0,7-1,5 MPa ni tashkil qiladi.

Riforming sistemasida barcha teng sharoitlarda vodorod bosimining oshishi xom

ashyoni aromatlashishiga to’sqinlik qiladi. Ammo vodorodning yuqori bosimi krekingdagi yonaki reakstiyalarining to’yinmagan mahsulotlarini to’yintirish uchun zarur. Agar vodorodning bosimi yuqori bo’lmasa unda katalizatorning yuzasida koks hosil bo’lishi bilan boradigan to’yinmagan uglevodorodlarning chukur zichlanishi boradi. Jarayonni vodorodning bosimi ostida olib borilish

(katalizatorning selektivligiga qarab) koks hosil bo’lishi ancha pasaytirishga imkon beradi. Ishchi bosimni hamda vodorodning parstial bosimning pasaytirganda jarayonning selektivligi oshadi, arenlarning chiqishi ko’payadi va gaz holidagi uglevodorodlarning chiqishi kamayadi.

Vodorod saqlagan gazning aylanib turish (stirkulyastiyalanish) karraligi bu aylanib turadigan gaz hajmining reaktorlar orqali vaqt birligida o’tadagan xom ashyo hajmiga nisbatidir (m³/ m³ xom ashyo). Gazning aylanib turish karraligini shunday tanlaydilarkim jadal koks hosil bo’lishining oldini olib bo’lsin. Bu ko’rsatgichning optimal kiymati ko’p hollarda dastlabki xom ashyoning sifatiga va riforminglash jarayonining maqsadiga bog’liq bo’ladi.

Reakstion aralashma bug’larini vodorod saqlagan gaz (BCG) bilan suyuqlantirishning yuqori darajasi (karraligi)katalizatorning ishlash davomiyligini oshiradi. VSG aylanib turish karraligi sanoat jarayonlarida VSG dagi vodorodning ko’rsatilgan konstentastiyasida 1 m³ xom ashyoga gazning mikdori 900-1500 m³ bo’lgan oraliqda joylashgan.

Shunday qilib, VSG ning aylanib turish karraligini xom ashyo sifatini katalizator faolligini jarayon chukurligini va iktisodiy nuktai-nazarni hisobga olib belgilaydilar. Aylanib turish karraligini xaddan ziyod oshirish riforminglash chukurligini pasaytiradi, kompressorga og’irlikni va gazni isitish uchun pechdagi yokilg’ining sarfini oshiradi. Shu tufayli riforming jarayonining samaradorligi pasayadi va qurilmadagi eksplutastion sarflar oshadi. Gazning aylanib turish karraligini kamaytirganda asosan xom ashyo bug’larining parstial bosimining oshishi tufayli katalizatorlarda koks hosil bo’lishi oshadi.

Riforming mahsulotlari. Katalitik riforming qurilmalarining mahsulotlari bo’lib katalizator (riforimat ba’zida uni riforiming-benzin deb ataydilar) vodorod saqlagan va uglevodorod gazlari hisoblanadi. Aromatik uglevodorodlarniishlab chiqish uchun muljallangan qurilmalarda katalizatorlardan ekstrakstiya yordamida benzol toluol ksilollarni ajratib oladilar. Ekstrakstiyalash jarayonida ajratib oligan riforming katalizatining aromatik qismi rafinat deb ataladi va oktan soni past bo’lgan normal va izo tuzilishi parafin uglevodorodlarning aralashmasi bo’lib hisoblanadi.

Vodorod saqlagan gaz bu riformingning kimmatli mahsuloti va NQIZda vodorodning muhit manbasidir. Ammo maqsadli mahsulot bo’lib shubxasiz riformat bo’lib hisoblanadi. Riformatda aromatik uglevodorodlarning ko’pgina mikdori (65% gacha) saqlanib ular yuqori oktan sonini (tadqiqot usuli bo’yicha 97-103) ta’minlaydilar. Benzolning oktan sonlari 108 m.u va 113 m.u bo’yicha, toluolniki tegishli ravishda 102-116 ni etilbenzolniki 98-104 ksilollarniki motor usuli bo’yicha 100 ni tashkil qiladi. Riformat frakstiyalari oktan sonlari turliligi bilan farq qiladilar 40 % haydab olinganda riformat eng minimal oktan soniga ega bo’ladi,shu bilan birga tushishi 40 birlikni tashkil qilishi mumkin riformatning yuqori oktanli benzinning komponentisifatida yoki benzol toluol va ksilollarni ekstrakstiya bilan olish uchun qo’llaydilar.

Tipik to’g’ri haydalgan benzindan olingan riformatnng uglevodorodli tarkibi [%( mass )] kuyidagi keltirilgan:

Aromatik uglevodorod…………………………..55-65

Parafen naften uglevodorod …………………..35-45

To’yinmagan uglevodorod ……………………….1,0-15

TEXNOLOGIK QISM

Texnologik qism

Oltingugurt ishlab chiqaruvchi qurilmalarni texnologik sxemasi Klaus qurilmasini texnologik chizmasi odatda, uch bosqichdan; termik, katalitik va yondirib yuborishdan iborat. Katalitik bosqich o‘z navbatida harorat farqiga qarab bir

nechta bosqichlarga bo‘linishi mumkin. Atmosferaga tashlanayotgan vodorod sulfidni yoqib yuborish bosqichi termik va katalitik bo‘lishi mumkin. Klaus qurilmalarining bir-biriga o‘xshash bosqichlari bir xil funksiyani bajarsa ham,

ular bir-biridan apparatlarni konstruksiyalari, kommunikatsiyalarni ulanish holati bilan farq qiladi.

Klaus qurilmalarini chizmalari va ish sharoitini asosiy ko‘rsatkichi bo‘lib qayta

ishlashga berilayotgan nordon gaz tarkibidir. Klaus qurilmasining o‘chog‘iga (pech) berilayotgan gaz tarkibida uglevodorodlar miqdori kam bo‘lishi kerak. Uglevodorodlar yonganda smola va qurum hosil qiladi, bu esa olinayotgan oltingugurtning sifatini pasaytiradi. Bundan tashqari bu moddalar katalizator yuzasiga o‘tirib uning faolligini pasaytiradi. Klaus jarayonining faolligiga

ayniqsa aromatik uglevodorodlar yomon ta’sir ko‘rsatadi. Nordon gazlar tarkibida suvning bo‘lishi gaz tozalash qurilmasi regeneratorining namlikni kondensirlash sharoitiga bog‘liq. Suv tomchilarini katalitik reaktorga tushishini oldini olish uchun nordon gazlar reaktorga berilishidan oldin separatsiya qilinadi.

Klaus qurilmasida olinadigan oltingugurtning tannarxi birinchi navbatda nordon gaz tarkibidagi Н2S ni miqdoriga bog‘liq. Klaus qurilmasiga qilinadigan kapital xarajatlar Н2S ni nordon gazdagi miqdorining kamayishiga proporsionaldir. 50% Н2S saqlovchi gazni qayta ishlashga sarflangan xarajat, 90% Н2S saqlovchi gazni qayta ishlashga sarflangan xarajatdan 25% ortiq.

Hozirgi zamon Klaus qurilmasini texnologik sxemasi rasmda keltirilgan.


Rasm-1. Oltingugurt olish qurilmasini prinsipial texnologik sxemasi:

С-1 kirish separatori, PR-pech-reaktor, QU-qozon-utilizator; Р-1, Р-2, Р-3 reaktorlar, Х-1, Х-2, Х-3-kondensatorlar. Т-1 - rekuperativ issiqlik almashuv apparati, П – 1 - Isitgich, F - Filtr; К - Газодувка. I - Nordon gaz. II – Tomchisimon suyuqlik, III – Havo, IV – yuqori bosimli suv, V – yuqori bosimli suv pari, VI – oltingugurt, VII – past bosimli suv, VIII – past bosimli suv bug‘i, IX – chiqindi gazlar.

Nordon gaz termik bosqichining yoqish kamerasiga berilishidan oldin separator С-1

ga beriladi va u yerda tomchi holidagi suyuqlikdan tozalanadi. Nordon gazni tarkibidagi Н2S konsentratsiyasini o‘lchash uchun separator С-1 dan chiqish joyiga oqimli gaz nazorat o‘lchov apparati o‘rnatiladi.

Gazning yonishini taminlash uchun yonish kamerasiga ventilyator yordamida

atmosfera havosi beriladi. Havo kameraga berilishidan oldin filtr va isitgich orqali o‘tadi. Gazni oldindan isitib berish uni impulsiv yonishini va quvurlarni karroziyaga uchrashini oldini oladi. Chunki Н2S yonganda SO3 hosil bo‘lishi mumkin. Bu esa suv parlari bilan sulfat kislotasi hosil qilishi mumkin. Havoni sarfi nordon gazni miqdoriga qarab boshqariladi va Н2S: SO2 nisbati kotel – utilizatordan chiqish joyida nazorat qilinadi.

Yongan gazlar (KU) kotel utilizatordan o‘tib u yerda 500 0S gacha sovutiladi va

qisman oltingugurt kondensatsiyalanadi. Oltingugurt apparatdan chiqarib olinadi.

Issiqlikni suv bilan olinishi natijasida yuqori bosimli (2,1 MPa) par hosil qilinadi.

Qozon utilizatordan gazlar katalitik konvertor-reaktorga beriladi. (Р-1). Bu yerda

serauglerod va serookisuglerod gidrolizlanadi.yangi reaktorning montaji ko’zda tutilgan. Shu bilan birga yangi pech va vodorod uchun qo’shimcha kompressorning montajini ham o’tkazish zarur.

Oktanayzing jarayonini uchta gorizontal joylashgan reaktorlarga uchinchi va birinchi reaktorga bog’lanadigan regeneratorni qo’shish yo’li bilan amalga oshirish mumkin. Katalizator aylanib turishining ajoyib sistemasining uzluksiz regenerastiyalash konturi bilan uyg’unlashuvi reaktorlarni bir-biri bilan yonma-yon joylashuviga imkon beradi, bu esa joriy ta’mirlashni soddalashtiradi.

Shu bilan birga oktanayzing texnologiyasi bo’yicha rekonstrukstiyalash harakatga bo’lgan qurilma reaktorlarini to’liq almashtirishni ko’zda to’tadi, bu esa ancha katta investistiyalarga sabab bo’ladi. Gazning asosiy qismi (90%) reaktordan chiqib sovutish uchun Х-1 kondensatoriga beriladi va reaktor Р-2 ga beriladi. Х-1 kondensatorida past bosimli par olinadi. Gazni sovushi natijasida oltingugurt kondensirlanadi va serazatvor orqali chiqarib olinadi. Reaksion gazni bir qismi (10%) kondensator Х-1 ga berilmasdan undan chiqadigan sovuq gaz bilan aralashtiriladi. Р-1 ga berilayotgan gazlar aralashmasini harorati 225 C ni tashkil qiladi. Kondensatorlardan olinayotgan suyuq oltingugurt tarkibida 0,02 – 0,03%mass Н2S bo‘ladi. Bu oltingugurtni degazatsiya qilish uchun maxsus blok hovuzlar qo‘llaniladi. Degazatsiyadan so‘ng oltingugurt tarkibidagi Н2S ni miqdori 0,0001% gacha pasayadi. Vodorod sulfidni reaktor-generatordagi konversiyalanish darajasi 58% - 63% ni tashkil qiladi. Н2S ni qolgan qismi katalitik reaktorlarda konversiyalanadi. Katalitik reaktorlarda jarayonni harorati 2750С – 3000С ni tashkil qiladi. Gazlar oxirgi bosqich kondensatoridan o‘tgandan so‘ng tarkibida reaksiyaga kirmay qolgan Н2S bo‘lganligi sababli yoqish o‘chog‘ida yoqib yuboriladi. Bunda Н2S ni SO2 aylantirish reaksiyasi amalga oshiriladi.

Hozirgi vaqtda Klaus qurilmalarining o‘nlab modifitsirlangan variantlari ishlab

chiqilgan. Bu tizimlarni qo‘llash sohalari nordon gazdagi Н2S ni miqdoriga va ular

tarkibidagi aralashmalarni borligiga bog‘liq.

Vodorod sulfidni 5% dan 20% gacha bo‘lgan konsentratsiyasi uchun Klaus usulining mukammallashtirilgan to‘rt varianti ishlab chiqilgan.

Rasm-2. Muborak gazni qayta ishlash zavodida oltingugurt ishlab chiqarish