Moylar va maxsus suyuqliklar

Motor  moylari 
Transportlarda,  qishloq  xo’jaligi  va  boshqa  mashinalarda    foydalaniladigan 
porshenli ichki yonuv dvigatellarini  moylashda motor moylari foydalaniladi. Neft 
moylari  ishlab  chiqarishda  ular  hajmiy  ulushi  50%  dan  ortadi.  Barcha  motor 
moylari  selektiv  tozalangan  bazaviy  moylarga  har  hil  funkstional  prisadkalar 
qo’shish  aralashtirish  yo’li  bilan  olinadi.  Porshenli  ichki  yonuv  dvigatellarida 
(aviastiya  dvigatellaridan  tashqari)  har  xil  tarkib  va  xossali  tovar  moylari 
qo’llaniladi.  Bazaviy  moylarni  xarakterlovchi  asosiy  xossalari  quyidagilar: 
qovushqoqligi, past haroratlarda harakatlanishi, prisadkalar va qo’shiluvchanlig. 
Qishgi  va  yozgi  motor  moylari  quyidagi  markadagi  bazaviy  moylardan 
tayyorlanadi:  M-6  (AS-6)-distillyatli;  M-8  (AS-8,  DS-8)-distillyatli  va  qoldiq 
moylar  aralashmasi  (14%  dan  kam  emas);  M-11  (DS-11)-  distillyatli  va  qoldiq 
moylar  aralashmasi  (30%  dan  kam  emas);  M-14  (DS-14)  -  distillyat  va  qoldiq 
moylar  aralashmasi  (40%  dan  kam  emas);  M-16  (DS-16)  -  distillyat  va  qoldiq 
moylar  aralashmasi  (50%  dan  kam  emas);  M-20  –  qoldiq  moylar.  Avtomobillar 
uchun  selektiv  tozalangan  yuqori  indeksli  bazaviy  moylardan  quyidagi  motor 
moylari  tayyorlanadi:  ASV-6-distillyatli;  ASV-10  distilyat  va  qoldiq  moylar 

---

140 
 
aralashmasi  (25%  dan  kam  emas).  Chuqur  parafindan  tozalangan  past  haroratda 
qotadigan  ASV-5  va  veretenli  A4  bazaviy  moylari  hamma  faslarda  va  shimolda 
qo’lanilishi  mumkin.  Juda  kam  miqdorda  kislota  kontaktli    va  kislota  –  ishqorli 
tozalashdan  oligan  moylar  ishlab  chiqariladi.  Avtotraktor  dvigatelari  uchun 
ishlatiladigan  zamonaviy  motor  moylarida  albatta  prisadkalar  bo’ladi.  Moylarni  
yuvuvchi  va  disperstiyalovchi  xossalari,  oksidlanishga  qarshi,  moylash  va 
himoyalar  xususiyatlari  asosan  ular  tartibidagi  prisadkalarning  miqdoriga  va 
sifatiga bog’liq.  Moylarga asosan (VNIING-360, DF-11, MNIIG-22 k va boshqa) 
ko’p funkstional  prisadkalar va prisadkalar kompozistiyasi qo’shiladi. Ta’sir qilish 
mexanizmi  va  ximiyaviy  jarayoni  har  xil  prisadkalar  aralashmasidan  karbyurator 
va dizel dvigatelarida  past va yuqori haroratlarda qoldiq qolishini oldini oladigan 
universal ekspluatastion xossali motor moylari olinadi. 
Dvigatelarda  moylarni  ishlash  shartlarining  doimiy  kuchayishi  va 
prisadkalar  qo’shilgan  yangi  yuqori  sifatli  moylarni  paydo  bo’lishi  bilan 
O’zbekistonda  ichki  yonuv  dvigatellari  uchun  motor  moylarining  klassifikastiyasi 
ishlab  chiqildi  va  tarqatildi.  Ishlatilish  sharoitlari  va  dvigatelarni  ishlash 
kuchlanishlarini  ortish  bilan  moylar  100
0
S  dan  (6  dan  20  mm
2
/s  gacha) 
qovushqoqligi  va  boshqa  xossalari  bilan  farqlanadigan  olti  (A,B,V,G,D  va  S) 
guruhlarga  bo’linadi.    Tovar  moylari  quyidagicha  belgilanadi:  M-8A,  M-10B  bu 
erda  “M”  motor  moyini,  “A”,  “B”  moy  guruhini,  sonlar  esa  100
0
S    dagi 
qovushqoqligini anglatadi.  B,V,G guruhidagi moylarni ishlatilishiga bog’liq holda 
guruhlarga  bo’linadi,  1-karbyuratorli,  2-dizel  dvigatelari  uchun.  A,V,B  va  G 
guruhidagi  moylsharni karbyuratorli  va avtotraktorlarda qo’llash  mumkin.  D  va  E 
guruhidagi 
moylarni 
esa 
faqat 
dizel 
dvigatelarida 
qo’lash 
mumkin. 
Quyuqlashtirilgan  moylarni  M-43/6V,  M-63/10  G  deb  belgilanadi,  bu  erda  “3” 
indeksi  moy  tarkibidagi  quyuqlashtiruvchi  prisadka  miqdorini  anglatadi.  Birinchi 
son  esa  moyning  -18
0
S  dagi  (1300  dan  2040  mm
2
/s)  qovushqoqlik  sinfini 
anglatadi.  
M-8  B,  (AS-8-selektiv  tozalangan  avtol)  kam  forsunkali  korbyuratorli 
dvigatellarga  mo’ljalangan.  Uni  qoldiq  moyga  distilyat  komponentlarini 
aralashtirish yo’li bilan olinadi.