Mıs hám oniń birikpeleri Alyuminiy, oniń birikpeleri hám isletiliw tarawlari Magniy ham onıń birikpeleri

5. Jańa bilimlerdi bekkemlew. 1.Qanday metallar reǹli metallar?
2.Metallar neshe turge bolinedi? 3.Neshe turli metallardi bilesiz?
6. Úyge tapsırma beriw
Sorawlarǵa juwap qaytarip keliw
7.Sabaqtı juwmaqlaw, oqıwshılardıń bahaların esittiriw Sabaq prasseinde jaqsi qatnasqan oqiwshilardi baqalaw.

Juwmaqlaw

Mektep jasindagi balalardi belgili bir kasipke bagdarlawda texnologiya sabaginin roli ayriqsha.Oqiwshilar tarepinen mektep ustaxanalarinda metallardan buyimlaw tayarlaw jumislarin orinlaw arqali har qiyli buyimlar jasaydi.Hazirgi waqitta mamleketimizde jas awladlardin zamanga say talim tarbiya aliwina ulken itibar berip kelmekte yagniy mekteplerimiz qayta rekonstruktsiya qilinbaqta.ondagi mektep ustaxanalari jana aspab uskeneler menen bayitilmaqta.Bul miynet sabaginan oqitatugin oqitiwshilarga ulken uaziypa jukleydi yagniy mektep ustaxanalarindagi zamanogoy aspab uskenelerden duris paydalaniw jollarin ham texnika qawipsizlik qadelerin uyretiwdi talap etedi. Menin kurs jumisimda reńli metallardı úyreniwde reńli metallardıń qatarına alyumin, mıs, cink, qorǵasın, nikel hám basqalar kiredi. Zamanagóy mashina soǵıwshılıqta olardan paydalanıw tarawı júdá keń. Reńli metallardıń ayırım qásiyetleri shoyın hám polattan ústin turadı. Reńli metallardan tiykarınan aralaspalar túrinde paydalanıladı. Alyuminiy tábiyatta eń kóp tarqalǵan bolıp, ol kislorod hám kremniyden keyingi orında turadı. Ol gúmıs tárizli reńge iye, plastik, tat basıwǵa shıdamlı, joqarı dárejede elektr ótkiziwsheńlik qásiyetke iye. Tıǵızlıǵı az, jaqsı preslenedi, shókkishlenedi, Alyuminiy hám ónıń aralaspalarınan, mashinasazlıqta, tiykarınan samolyot soǵıwshılıqta, ásbapsazlıq hám elektr sanaatında keń paydalanıladı. Alyumin jaqsı prokatlanıw hám shtamplanıw qásiyetine iye. Ol shoyın hám polattan úsh márte jeńil. Tábiyatta alyumin taza halında ushıramaydı, biraq ol 250 den artıq elementler menen birikken halda ushıraydı. Alyumin aralaspası – silumin hám duralyumin mashinasazlıqta eń kóp tarqalǵan reńli metall. Mıs – salıstırmalı tıǵızlaw, qızǵısh reńli metall bolıp, ol sozılıwshańlıq, plastikalıq, joqarı koefficientli ısqılanıw, jıllılıq hám elektr tokın jaqsı ótkiziw qásiyetlerine iye. Sonıń ushın onnan elektr sımları, radiator quwırları, polosalar, lentalar, quwırlar hám suw basımın ólshew ásbapları, armaturalar, podshipnikler hám basqalar soǵıladı. Sanaatta mıstıń cink, qalayı alyumin, kremniy hám basqa elementler aralaspalarınan keń paydalanıladı. Mıs tiykarınan latun hám bronza aralaspaları halında paydalanıladı. Qalayı – gúmıs tárizli aq metall. Taza qalayı júdá jumsaq hám tayaqsha formasında quyılǵan boladı, búklense shıtnaydı. Basqa metallar menen aralaspadaǵı qalayı shıtnamaydı. Qalayıdan polattıń listin qorǵawshı qaplam sıpatında paydalanıladı hám onnan qalayılı bronzalar, jumsaq qalayılar jáne de aralaspalar tayarlanadı. Cink – ortasha qattılıqtaǵı, kógis gúmıs sıyaqlı reńli jıltıraq metall bolıp, sındırılsa, jıltıraq kristalları kórinedi. Ashıq hawada saqlanǵanda buldırap juqa, biraq tıǵız oksid perdesin payda etedi, bul perde metaldı oksidleniwden saqlaydı. Cinkten polat listti qorǵawshı qaplam sıpatında hám aralaspalar jáne qalayılar tayarlawda paydalanıladı. Qorǵasın plastikligi hám quyıw qásiyetleri joqarı bolǵan kógis kúl reń jumsaq metall. Metall hawadaǵı kislorod penen reakciyaǵa kiriskende betinde qorǵasın oksidiniń plyonkası payda bolıp, qorǵasınnıń oksidleniwine tosqınlıq etedi. Reńli metall aralaspadan bronza, latun hám duralyuminiy eń kóp qollanıladı. Bronza – mısqa qalayı, alyuminiy hám basqa elementlerdi qosıwdan payda bolǵan sarǵısh-qızıl aralaspa. Ol júdá bekkemligi, jemiriliwge shıdamlılıǵı menen ajıralıp turadı. Bronzadan kórkem buyımlar quyıladı, sanitariya texnikası armaturaları, truboprovodlar, ısqalanıw shárayatında isleytuǵın detallar tayarlanadı.
Latun – mıs penen cinktiń sarı reńli aralaspası. Ol júdá qattı, sozılıwshań, jemiriliwge shıdamlı boladı. Latun listler, sımlar, altı qırlı prokat kórinisinde islep shıǵarıladı hám kóbirek ıǵal jaǵdayda isleytuǵın detallar tayarlawda qollanıladı. Dyuralyuminiy – alyuminiy menen mıs, cink, magniy hám basqa metallardıń gúmıs sıyaqlı aralaspası. Ol jemiriliwge júdá shıdamlılıǵı menen ózgeshelenedi hám qayta islewge qolaylı. Dyuralyuminiy aviasazlıqta, mashinasazlıq hám jeńil jáne de bekkem konstrukciyalardı talap etetuǵın qurılısta keń qollanılatuǵının úyrendim. Mektepte texnologiya sabaǵiniń talap dárejesinde ótiliwi oni oqitatuǵin oqitiwshilardiń talapshańliǵina,izleniwsheńligine hám uqibina baylanisli bolip qalmaqta. Juwmaqlastirip aytatugin bolsaq bul kurs jumisinda uyrenilgen jumislardi orinlaw usillari keleshektegi pedagogikaliq jumislarinda ozinin unamli tasirin tiygizedi dep oylayman.

Paydalanilǵan ádebiyatlar.
1..N.I.Makienko.Slesarlikdan amaliy ishlar. Toshkent 1992 y.
2.V.P.Semenixin Maktab ustaxanalarida asboblar tayorlash.Toshkent «U3ituvchi»1990y.
3.Mahkamov.S. wquv ustaxonalarida utkaziladigan Amaliy mashǵulotlar. Toshkent «U3ituvchi»1991y.
4.I.D.Davlatov «Mehnat va kasb tálimi, kasb tanglash,mehnat tarbiyasi va nazariyasi uslubiyati» T.1994 y.
5.Mahkamov«wquv ustoxonasida amaliy mashǵulotlar»T.1992 y
6.P.T.Mazumov va boshqalar. Uquvchilarni mehnatga va kasb tanlashga tayorlash. Toshkent «Uqituvchi»1991y.