Mıs hám oniń birikpeleri Alyuminiy, oniń birikpeleri hám isletiliw tarawlari Magniy ham onıń birikpeleri

Mıs hám oniń birikpeleri
Mıs – salıstırmalı tıǵızlaw, qızǵısh reńli metall bolıp, ol sozılıwshańlıq, plastikalıq, joqarı koefficientli ısqılanıw, jıllılıq hám elektr tokın jaqsı ótkiziw qásiyetlerine iye. Sonıń ushın onnan elektr sımları, radiator quwırları, polosalar, lentalar, quwırlar hám suw basımın ólshew ásbapları, armaturalar, podshipnikler hám basqalar soǵıladı. Sanaatta mıstıń cink, qalayı alyumin, kremniy hám basqa elementler aralaspalarınan keń paydalanıladı. Mıs tiykarınan latun hám bronza aralaspaları halında paydalanıladı.
Sanaatda qollanilatuǵın mıs reńli metallar ishinde birinshi orinlardan birin iyelleydi. Bul onıń jıllılıq hám elektr ótkiziwsheńligi, plastikliginiń joqariligi, korroziya shıdamlılılıǵı menen ayırıladı. Mısqa suwıqlay hám ıssılıqlı basım astında islew beriw mumkin.
Kúkitrli ruda, mıs oksidi basqa rudalar taza mıstıń tabiiy deregi esaplanadi. Rudalarda mıstiń muǵdari onsha kóp emes, 0,5–5% ǵa shekem, usiniń ushin ruda bayıtıladı.
Taza mıs qizil reńde bo’ladi,oniń tiǵizlgi 8,93 g/sm³, eriw temperaturai 1083 ⁰C.oniń kristall ketekshesi jaqlari oraylasqan kub formaga iye bolip,oniń jaqlari ólshemi 0,36074 nm ni payda etedi.oniń mexanik qásiyetleri tómendegishe: _v=200...250 MPa; =30...35%, qattiligi HB = 60. Mıstiń elektr hám jilliliq ótkiziwsheńligi joqari. Ximiyaliq quramina kóre taza mıs tómendegishe markalanadı: MOO (99,99% Cu), MO(99,95% Cu), M1(99,90% Cu), M2(99,70% Cu), M3(99,50% Cu) va M4(99,0% Cu).
Mıs elektr hám radiotexnika sanaatinda simlar, montaj hám oram sımları, turli ásbaplar hám apparatlardıń tok ótkiziwshi detalların tayarlawda, elektr vakkum texnikasında keń kólemde, konstrukcion material sıpatında kemnen-kem jaǵdaylarda qollanıladı.

1-súwret. Mıstan tayarlanatuǵın ónimler

Mıs birikpeleri eki gruppaǵa - latunlar menen bronzalarga bólinedi.

Latunlar. Tiykarlanǵan mıs menen cinkden ibarat birikpeler latunlar (jezler) dep ataladı. Texnikalıq latunlar quramında cink muǵdari 45 % ga jetedi. Mıs penen cink birikpeleri qattı halda , ,  hám basqa fazalar payda etedi. -faza-cinktiń mısdaǵı qattı eritpesi (-latun). Quramında 40...45% cink bolǵan birikpelerde -faza, yaǵniy cinktiń CuZn dúzilisli birikpedegi qattı eritpesi ham payda boladı (+-latun). Quramında cink muǵdari 45...50% ǵa shekem bolǵan birikpeler tek -fazadan, 50 % dan artiq cink bolgan birikpeler -faza menen -fazadan ibarat. -faza cinktiń Cu₅Zn₈ dúzilisli birikpedegi qatti eritpesi bolip, júdá mort.
Texnikada - latunlar menen +-latunlar ǵana isletiledi. Latunlar L háribi hám sanlar menen markalanadı. Máselen, L96, L62, L59 hám t.b. L háribi birikpeniń atin (latun), sanlar birikpe quramındaǵı mıs muǵdarin bildiredi.
Keń tarqalgan latunlardiń jumsatilǵan haldagi mexanikalıq qásiyetleri tómendegishe: -latunlar L 96 (tompak), L80 (yarim tompak) hám L70:
_v = 240...320 MPa;  = 50...52 %.
+ - latunlar L62 va L59: _v = 360...390 MPa;  = 44...49 %.
Bu latunlar listler, tasmalar, polosalar, trubalar, shibiqlar hám simlar tarizinde islep shiǵariladi.
Arnawli latunlar L háribi, qosılǵan elementlerdi bildiriwshi háripler hám tiyisli sanlar menen markalanadı, Máselen, LS-74-3, LO70-1, LAN 59-3-2, LMc 58-2 h.t.b. Markadaǵı birinshi san mıstıń, keyingi sanlar tiyisli elementlerdiń % esabindagi ortasha muǵdarin kórsetedi. Legirlewshi elementler tómendegishe belgilenedi: alyuminiy -A, qorǵasin-S, qalay-O, temir-J, nikel-N, marganes-Mc, kremniy -K menen belgilenedi. Latun markasiniń aqirinda L háribi bolsa, oniń quymabap latun ekenligi bildiredi, Máselen, LK80-3L, LAJ60-1-1L hám t.b. Markasi aqırında L háribi bolmaǵan latunlar deformaciyalanıwshı latunlardir.
Quymabap latunlar ıǵallıq atmasferada korroziyaǵa shıdamlı boladi hám kesiwshi ásbaplar menen ańsat islenedi. Bul latunlardan podshipnik vtulkalari, túrli armaturalar, korroziyaǵa shidamlı detallar quyıladı.
Deformaciyabap latunlardan radiator naylari, gorflengen trubalar, tuwri truba, sim hám basqa buyimlar tayarlanadi.

2-súwret. Latunnan tayarlanatuǵın ónimler