Mt grafika – yozuv tizimining yetakchi komponenti. Grafika tiplari

Prosodemografemalar (prosodemogrammalar). Grafemalarning bu tipi fonografik yozuvning noharfiy belgilarini birlashtiradi hamda tovush tilining ritmik-intonatsion vositalarini(urg‘u, ohang, melodika, pauza kabilarni) yozuvda ifodalash uchun xizmat qiladi. Xususan, urg‘u belgisi so‘zning urg‘uli bo‘g‘inini yozuvda ko‘rsatish zarur bo‘lgan paytlarda ishlatiladi. U urg‘uli bo‘g‘indagi unli tovushni ifodalagan harf ustiga qiya chiziq tarzida qo‘yiladi. Atlas matoning bir turi), atlas (geografik atlas) kabi. Tinish belgilari esa gap va nutqning mazmun mundarijasini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydigan fonetik-fonologik vositalarni (ko‘tariluvchi ohang, pasayuvchi ohang, to‘lqinli ohang, sanash ohangi, pauza kabi supersegment birliklarni) yozuvda ifodalash uchun qo‘llanadi.

Logografemalar (logogrammalar). Grafemalarning bu tipi tushunchalarni yoki tushuncha nomi bo‘lgan so‘zlarni yozuvda ifodalashga asoslanadi. Bunday belgilar aslida ideografik (semasiografik) yozuv tipiga mansub birliklar sanaladi, ammo ulardan fonografik yozuv tarkibida ham foydalaniladi. Yozuv tizimining murakkab optik-grafik sistema ekanligi ham shundan. Rus grafikasi asosidagi O‘zbek yozuvida logografemalarning quyidagi turlari ishlatiladi,

Logografemalar (logogrammalar). Grafemalarning bu tipi tushunchalarni yoki tushuncha nomi bo‘lgan so‘zlarni yozuvda ifodalashga asoslanadi. Bunday belgilar aslida ideografik (semasiografik) yozuv tipiga mansub birliklar sanaladi, ammo ulardan fonografik yozuv tarkibida ham foydalaniladi. Yozuv tizimining murakkab optik-grafik sistema ekanligi ham shundan. Rus grafikasi asosidagi O‘zbek yozuvida logografemalarning quyidagi turlari ishlatiladi,

Raqamlar - son turkumiga mansub so‘zlarning ma`nolarini ifodalovchi logografemalar. Ular O‘z navbatida ikki turga bo‘linadi, a) g‘arbiy arab (g‘ubor) raqamlari, 0, 1, 2, q, 4, O‘, 6, 7, h, 9, 10, 20, 100, 1000, 100000, 1000000, 1000000000 kabi

Arab raqamlari aslida hindistonda (O‘-asrga yaqin) kashf etilgan bo‘lsa-da, arab Sharqiga buyuk O‘zbek olimi Muhammad Xorazmiyning arab tilida yozilgan «Arifmetika» asari orqali kirib kelgan, bu asar lotin tiliga tarjima qilinib, evropaga (10-asrda Ispaniyaga, 12- asrda evropadagi boshqa mamlakatlarga) tarqalgan. Demak, hindistonda yuzaga kelgan yuqoridagi raqamlarning «arab raqamlari» nomi bilan ommalashib ketishida hamyurtimiz Muhammad Xorazmiyning ulkan xizmati bor b) rim raqamlari - qadimgi rimliklar ishlatgan raqamlar bo‘lib, ular quyidagi belgilardan tarkib topgan, I (bir),Y (besh), X (O‘n), L (ellik), S (yuz), D (besh yuz), M (ming). Qolgan raqamlar shu belgilar kombinatsiyasiga asoslanadi, I(1), II(g‘), III(q), IV(4), V(O‘), VI(6),VII(7), VIII(h), IX(9), X(10), XI(11), XII(12), XIII(1q), XIV(14), XV(1O‘), XVI(16), XVII(17),XVIII(1h), XIX(19), XX(20), XXX(q0) XL(40), L(O‘0), LX (60), LXX(70), LXXX(h0),XC(90), C(100), CD(400), D(O‘00), DC(600), CM(900), M (1000), MC(1100), MD(1O‘00) vaboshqalar.