Mt grafika – yozuv tizimining yetakchi komponenti. Grafika tiplari

MT-2. GRAFIKA – YOZUV TIZIMINING YETAKCHI KOMPONENTI. GRAFIKA TIPLARI

REJA:

1.Grafika haqida ma’lumot.

2.Gafema va fonema.

3.Grafemalarning tiplari

4.Orfografik beligilar.

5.Yangi O‘zbek yozuvining grafik tizimi.

Grafika muayyan tilning fonetik-fonologik, leksik-semantik va morfologik birliklarini yozuvda ifodalash uchun shakllantirilgan optik-grafik belgilar tizimidir. Bu tizim belgilarining har biri grafik tilshunoslikda grafemalar sanaladi. Yozuvning tovush tili bilan aloqasi, odatda, ana shu grafemalar vositasida amalga oshiriladi.

Grafika muayyan tilning fonetik-fonologik, leksik-semantik va morfologik birliklarini yozuvda ifodalash uchun shakllantirilgan optik-grafik belgilar tizimidir. Bu tizim belgilarining har biri grafik tilshunoslikda grafemalar sanaladi. Yozuvning tovush tili bilan aloqasi, odatda, ana shu grafemalar vositasida amalga oshiriladi.

Grafema ifoda va mazmun planlariga ega bo‘lgan bilateral` (ikki tomonli) belgidir. Uni quyidagi tavsiflash mumkin,

• Grafema ifoda va mazmun planlariga ega bo‘lgan bilateral` (ikki tomonli) belgidir. Uni quyidagi tavsiflash mumkin,

J(grafema) - 1)ifoda plani- J harfining bosma va yozma shakllari (optik-grafik tasviri) 2)mazmun plani- sirg‘aluvchi j (jurnalso‘zidagi) va qorishiq j (juda so‘zidagi) fonemalari.

?(O‘) (grafema) - 1)ifoda plani-so‘roq (?) belgisiningoptik-grafik tasviri. 2)mazmun plani-so‘roq ohangi (intonema,prosodema).

O‘ (grafema) - 1)ifoda plani-O‘ raqamining optikgrafik tasviri. 2)mazmun plani-olti bilan to‘rt orasidagi miqdor tushunchasi. Yuqorida keltirilgan grafemalardan birinchisi (J grafemasi) alifbodagi harfga, ikkinchisi (? (O‘) grafemasi) tinish belgisiga, uchinchisi (O‘ grafemasi)esa raqamga asoslanadi, shunga ko‘ra birinchi tip grafemalar harfiy belgilar guruhini, ikkinchi va uchinchi tip grafemalar esa noharfiy belgilar guruhini tashkil etadi. Muayyan til yozuvining grafik tizimi ana shunday belgilar majmuidan tarkib topadi.

• O‘ (grafema) - 1)ifoda plani-O‘ raqamining optikgrafik tasviri. 2)mazmun plani-olti bilan to‘rt orasidagi miqdor tushunchasi. Yuqorida keltirilgan grafemalardan birinchisi (J grafemasi) alifbodagi harfga, ikkinchisi (? (O‘) grafemasi) tinish belgisiga, uchinchisi (O‘ grafemasi)esa raqamga asoslanadi, shunga ko‘ra birinchi tip grafemalar harfiy belgilar guruhini, ikkinchi va uchinchi tip grafemalar esa noharfiy belgilar guruhini tashkil etadi. Muayyan til yozuvining grafik tizimi ana shunday belgilar majmuidan tarkib topadi.