Mualliflar: Abduraxmanov. P., fizika-matematika fanlari doktori, professor, Egamov U., fizika-matematika fanlari

t£ —-£,-(£ -1), ,0,....,(£ -1), £, (142.8)
SHu sababli, I_£ - magnit momenti va uning H maydon yunalishiga
Ish - proeksiyasi kuyidagi diskret kiymatlarni kabul kiladi:
Ish ^{—- y}l1^{£(£ +1) =-}Iv4^£(£ +¹⁾
2t
yoki
I £H ^{— — t}£ ’ I V ,
bu erda
I_v — ^I y —1,15-10^—29 V ■ s ■ m
^v 2t
Bor magnetoni deb ataladi va u magnit momentining “kvanti”ni belgilaydi va atom tizimlarining magnit momentlarini o’lchashda o’lchov birligi xizmatini o’taydi.
Elektron qobig’i kup elektronlardan iborat bo’lgan murakkab atomlar uchun natijaviy orbital magnit momenti alohida elektronlarning momentini jamlash orqali aniklanadi.
Elektron kobiklari elektronlar bilan tula egallangan atomlar uchun natijaviy orbital magnit momenti nolga teng. SHuning uchun fakat kisman tulgan elektron kobiklar noldan farkli orbital magnit momentiga ega bulishi mumkin. Ammo bu xolatda xam tula egallanmagan kobik tashki kobikka yakin joylashgan bo’lsa va kattik jism xolatida atomlarning uzaro ta’siri kuchli bo’lsa, magnit momentlari kotib kolishi mumkin, ular jismni magnitlanishida deyarli katnashmasliklari mumkin. 3d qobigi tugallanmagan temir gruppasi elementlarida elektronlarning orbital momentlari uzlarini xuddi yuqoridagidek tutishlari mumkin.


460


(142.9)
(142.10)
(142.11)

Elementlar	Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	%	Ni
Natij. spin	1	-	3	5	5	4	3	-
Kompenatsiya	i	ii	iii	i i i i i	i i i i i	itiiii	ititiii	titititt

Xrom va marganetsda spinlarning kompensatsiyalashmaganligi maksimal kiymatga ega bo’ladi, shuning uchun bu elementlarda spin


461




magnit momentlarining maksimal natijaviy kiymatlari kuzatiladi. Ammo bunday spinlarning orientatsiyasi kattik fazaviy xolat xosil bulganda buziladi.
YAdroning magnit momenti
Atom yadrosi spin va u bilan boglangan magnit momentiga ega. Yadroning spini xam mikdor jixatdan elektronning spiniga teng bo’ladi. Yadroning massasi elektron massasidan taxminan 10 marta katta bulgani uchun, yadroning magnit momenti elektronning magnit momentidan ming marta kam bo’ladi.
Shu sababli, yadrolarning magnit momentlari jismning magnit xususiyatiga deyarli ta’sir etmaydi, deb xisoblasa bo’ladi:
Atomning natijaviy magnit momenti
Avval, fazoviy kvantlash koidasiga asosan, xarakat mikdorining natijaviy orbital momentini topamiz:
L - son, aloxida elektronlarning orbital kvant sonlarining (X-) barcha minimal va maksimal kiymatlarini kabul kiladi.
Keyin atomning natijaviy spin momenti topiladi:


S - son alohida elektronlarning spin kvant sonlarining algebraik yigindisining minimal va maksimal qiymatlarining 1 ga farq qiluvchi qiymatlarini qabul qiladi.
Natijada, atom xarakat mikdorining to’la momenti topiladi:


Pj = CHJ(J +1), (142.18)


j - son kuyidagi kiymatlarni kabul kiladi:
agarda S < L bo’lsa: j = L + S, L + S -1, , L - S


462

agarda S > L bo’lsa: j = S + L, S + L -1, , S - L

Atom xarakat mikdorining tula momenti H magnit maydoni kuchlanganligining yunalishiga
^PLH = ^mj^P
karrali proeksiyaga ega bulishi mumkin.
Atom xarakat mikdorining tula momentiga ^(P_y⁾ kuyidagi magnit momenti to’g’ri keladi:
^mj = ^-SMb^J⁽j +¹), (142.19)
va uning H maydon yunalishiga proeksiyasi kuyidagiga teng bo’ladi:
^MJH = ^-mySMB, (142.20)


bu erda


, j(j +1) + S (S +1) + L(L +1)
S =¹ + ₂ j _(j +1) , (142.21)

142. 
     - §. Magnetiklarda magnit maydonlar
     

Kuchlanganligi H va induksiyasi B₀ = ju₀H bulgan bir jinsli maydonga V - xajmli izotrop jismni joylashtiramiz. Maydon ta’sirida jism M - magnit momentiga ega bulib magnitlanadi. Magnit momentining jism xajmiga nisbati jismning magnitlanganligi deb ataladi.
M
Jm = u , (143.1)
Agarda jismning magnitlanganligi bir jinsli bulmasa
. dM
Jm = , (143.2)


463

differensial kurinishga ega bo’ladi.

Jism magnitlanganligi vektor kattalikdir, birjinsli
magnetiklarda ^jm H kuchlanganlikka parallel yoki antiparallel yunalishi mumkin.
XB tizimida magnit momentining ulchov birligi
1B • c • m = Beber • m


ga teng, ^j_m - magnitlanganlik esa, kuyidagicha bo’ladi:


J_m = 1 B • c / m² = Beber / m².


Jismning ^jm magnitlanganligini maydonning V₀ induksiyasiga nisbati x- magnitssabulssiluvchanlik deb ataladi:

• 
  =V=^J, 0⁴³.³)
  

va u ulchovsiz kattalik xisoblanadi. Bundan kuyidagiga ega bulamiz:
^Jm = *• M>^H , (143.4)
Tashki maydonga joylashgan magnitlangan jism uzining xususiy maydonini xosil kiladi va izotrop magnetiklar chegarasidan tashkarida tashki maydonga parallel yoki antiparallel yunalgan bo’ladi.
gr *_/ T~\ VJ
Tashki maydon induksiyasini B_t orkali va natijaviy maydon induksiyasini V deb belgilaymiz.
Birjinsli magnetiklar uchun


^B = ^B0 + B, (143.5)


bu erda


^jm = X^B0, 464