Muhammad al-xorazimiy nomidagi toshkent axborot texnalogiyalr universiteti

Batareya Hisoblash (Arithmetic and Logic Operations):
- CPU, matematik va mantik amallarni bajaradi. Bu, sonlar bilan hisob-kitob amallari, solishtirish va boshqa amallarni o'z ichiga oladi.
Tizimni Boshqarish:
Holatni Boshqarish: CPU, kompyuter holatini, faolligini va boshqa holatni boshqaradi. U holat registrlari orqali xodisaga keladi.
Tizimni Bosqichlandirish: CPU, kompyuter tizimining barcha qurilmalarini hamda ularning amallarini moslashtiradi. Ularning ichki qurilmalari (bus, kontrol qurilmalari, xotiralar, va boshqalar) bilan aloqa o'rnatingan.
Intervensiyaga Qarshi Qilish:
Interrupsiyalar va Tezliklar: CPU, kompyuterda sodir bo'lgan olaylarga javob bermak, masalan, diskdan ma'lumot olish, istalgan vaqt so'radi tizimga interupsiya berish uchun tayyor bo'lishi mumkin.
Haroratni Boshqarish:
Hodisalar Soatini Boshqarish: CPU, kompyuter tizimida bo'lgan hodisalar (timers) orqali vaqt o'tkazadi va amalni boshqarish uchun ishlatiladi.
Harorat Boshqarish: Mikroprotsessorlar, haroratni kuzatib borish va uni boshqarish uchun integrlangan harorat sensorlari bilan baho olinadi.
Bo'sh Joylarni Boshqarish:
Umr Registri va Qayta Topshirishlar: CPU, dasturni bajarish uchun vaqt quyidagilarni boshqaradi: instruksiyalarni qayta topshirish (pipeline) va umr registri orqali.
Kuzatuvchi va Avtomatik Xodisalar:
Avtomatik Xodisalar: Kuchli mikroprotsessorlar, faolligini o'rganish va kuzatish uchun avtomatik xodisalar (predictors) bilan jihozlanadi.
Boshqa Maxsus Xususiyatlar:
Kiritish-chiqarish Portlari: CPU, boshqa qurilmalar bilan aloqani uchun kiritish-chiqarish portlarini o'z ichiga oladi.
Kutilmagan Holatlarda Funksiyalar: CPU, kutilmagan holatlarni (exception) boshqarish va dasturda xatoliklar bo'lganida moslashtirishlar qilish uchun ma'lumotlarga ega bo'ladi.
Markaziy mikroprotsessorlar kompyuter arxitekturasi bo'yicha turli modellarda mavjud bo'lib, har bir modelning xususiyatlariga va xususiyatlariga ega. Raqamli umrli protsessorlar, xotira qurilmalari, chiptoplar va boshqa qurilmalar orqali mikroprotsessorlar yaratishda ishlatiladi.

Protsessorni qurish tamoyillari (CPU dizayni) - bu markaziy protsessor yoki mikroprotsessor qurilmasining yaratilish va ishlash tamoyillari. Mikroprotsessor, kompyuter tizimida asosiy ishlovchi bo'lib, qaysi operatsion tizimining va qanday dasturlarni bajarishi vaqtida ishlatiladi, uni aniqlaydi. Protsessorni qurish tamoyillari quyidagi muhim ko'rsatqichlarni o'z ichiga oladi:

Teknologiyasi: Mikroprotsessorlar texnologik o'lchamni bildiruvchi nanometr (NM) san'atida yaratiladi. Bu, protsessorning chiptopini yaratishda qo'llanilgan texnologiyani ifodalaydi. Kichik NM (masalan, 7nm) texnologiyalari, energetika samaradorligini oshiradi va protsessorlar uchun kam kattalikda joy talab qiladi.
Arxitektura:
RISC va CISC: Uzoq dasturlar uchun vaqt ishlatuvchi CISC (Complex Instruction Set Computing) va qisqa dasturlar uchun optimal bo'lgan RISC (Reduced Instruction Set Computing) arxitekturalarining tushunchalari. Barcha kompyuter protsessorlari bir nechta arxitektura turlariga ega bo'lishi mumkin.